نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه قرآن و حدیث قم
2 موسسه آموزش عالی(دانشگاه) غیرانتفاعی طلوع مهرقم
3 پژوهشکده اخلاق و معنویت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تدوین بسته آموزشی امید مبتنی بر شکرگزاری و امکان‌سنجی آن در افزایش رضایت از زندگی است. رویکرد پژوهش کیفی و کمی بود و از دو روش تحلیل محتوا و آزمایشی استفاده شد. در بخش کیفی داده‌های مربوط به شکر و امید از منابع اسلامی گردآوری شد. برای اجرای پژوهش، جامعه آماری شامل کلیه دختران جوان مجرد سنین 18−35 ساله شهر قم با شرایط اجتماعی−اقتصادی پایین بود که با نمونه‌گیری هدفمند، سه نفر انتخاب شدند. برای اندازه‌گیری متغیرها، افزون‌بر پرسش‌نامه رضایت از زندگی داینر (1985)، بسته آموزشی امید مبتنی بر شکرگزاری با مبنا قرار دادن مداخله امیددرمانگری اسلامی صالحی و همکاران (1395) و افزودن برخی از فنون برخاسته از شکرگزاری براساس منابع اسلامی به کار گرفته شد. سپس جهت بررسی روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی از کارشناسان نظرخواهی شد. در بخش عملی بسته آموزشی، به شیوه طرح تک‌آزمودنی با خط‌پایه چندگانه بر روی شرکت‌کنندگان اجرا شد. داده‌‌ها با استفاده از نمودار و تحلیل دیداری تحلیل شدند. بسته آموزشی از سوی کارشناسان تأیید و امکان‌سنجی اجرای آن مشخص شد و نیز مداخله سبب افزایش رضایت از زندگی شد که روندی باثبات داشت و تغییرات در مرحله پیگیری یک‌ماهه نیز حفظ شد. بنابراین بسته آموزشی امید مبتنی بر شکرگزاری اسلامی امکان استفاده برای افزایش رضایت از زندگی دختران جوان محله‌‌های محروم شهر قم را دارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Gratitude-Based Hope Training Package Based on Islamic Sources and Evaluating Its Feasibility to Increase Life Satisfaction
نویسندگان [English]
- Faezeh Tabrizian 1
- mobin salehi 2
- hamid rafieihonar 3
1 Quran and Hadith University
2 tolouemehr Non-Profit University of Qom
3 Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]
The purpose of the present study is to develop a gratitude-based hope training package based on Islamic sources and evaluating its feasibility to increase life satisfaction. The research approach was qualitative and quantitative and two methods of content analysis and experimental method were used. In the quantitative part data about gratitude and hope gathered from Islamic sources. The study population consisted of all single young girls aged 18-35 in the city of Qom with low socioeconomic status and three persons were selected using purposful sampling. The instrument used was Diener satisfaction with life scale. At first, gratitude-based hope training package was developed based on Islamic Hope Therapy Intervention by Salehi (2016) and by adding some gratitude techniques that were based on Islamic sources. Then experts were consulted to evaluate content validity and content validity index. Afterwards, the training package was conducted on participants using a single-subject multiple baseline design. Data were analyzed using graphs and visual analysis. The training package was approved by experts and its conduct feasibility was determined. Intervention also increased life satisfaction, which had stable progress and changes were maintained in a one-month follow-up. Therefore, Islamic gratitude-based hope training package can be used to increase the life satisfaction of young girls in deprived neighborhoods of Qom.
کلیدواژه‌ها [English]
- hope
- gratitude
- life satisfaction
- Islamic psychology
- positive psychology
* قرآن کریم
- ابراهیمی، فاطمه و حسین حسن میرزاحسینی (1393)، «رابطه جهت‌گیری مذهبی و رضایت از زندگی در بین زنان مجرد و متأهل شهر قم»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان وخانواده»، ش18، ص87−100.
- اصفهانیان، محمود؛ محمود گلزاری و فریده براتی‌سده (1394)، «تدوین برنامه آموزشی شکر از دیدگاه اسلام و بررسی اثربخشی آن بر رضایت از زندگی در دانشجویان دانشگاه قرآن و حدیث»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه قرآن و حدیث قم.
- امیری وانانی، لیلا، نیکراهان، غلامرضا، صدوقی، مجید (1398)، «اثربخشی آموزش «قدرشناسی مبتنی بر قرآن» و زمان بندی آن بر«شادی» ، «رضایت از زندگی» و «امید» دانش آموزان»، مطالعات اسلام و روانشناسی، س13، ش24، ص117−144.
- بهاری، فرشاد (1393)، مبانی امید و امیددرمانی، تهران: دانژه.
- بهشتی، سعید؛ مجید خاری آرائیو زهرا علی‌اکبرزاده آرانی (1392)، «معنا و مؤلفه‌های امیدواری در متون اسلامی و روانشناسی مثبت‌گرا»، دانشور (رفتار)، دانشگاه شاهد، س 17، ش45.
- پسندیده، عباس (1384)، رضایت از زندگی،چ3، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
- پسندیده، عباس (1396)، الگوی اسلامی شادکامی، چ4، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
- تبرایی، رامین (1396)، «تحلیل روان‌شناختی شکرگزاری در اسلام به منظور تدوین بسته آموزشی زوج‌درمانگری شناختی−رفتاری»، رساله دکتری رشته روانشناسی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیe.
- جابر، علیرضا (1390)، «مفهوم آرزو در قرآن و حدیث با نگاهی به روانشناسی»، دوفصلنامه کاوش‌های دینی، س2، ش6، ص211−246.
- جان‌بزرگی، مسعود و سیدمحمد غروی (1397)، اصول روان درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی (مفاهیم، فرایند و فنون)، چ2، تهران و قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، چ2.
- جمال‌زاده، راضیه و محمود گلزاری (1393)، «اثربخشی امیددرمانی در افزایش شادکامی و رضایت از زندگی در زنان سالمند مستقر در مرکز سالمندان شهرستان بروجن»، زن و جامعه، س 5، ش2،ص31−48.
- حاجلو، نادر و عیسی جعفری (1393)، «رابطه بین بهزیستی معنوی و امید با رضایت از زندگی در سالمندان»، روانشناسی و دین، ش28، ص79−90.
- رفیعی‌هنر، حمید (1396)، الگوی درمانی خود−نظم‌جویی برای افسردگی براساس منابع اسلامی: تدوین مدل مفهومی و طرح‌نمای درمان و مطالعه امکان‌سنجی و نتایج اوّلیه آن، رساله دکتری رشته روانشناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
- رفیعی‌هنر، حمید (1397)، درآمدی بر روانشناسی آرزوها با رویکرد اسلامی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
- رفیعی‌هنر، حمید (1394)، «نقش آرزوها در رضایت از زندگی براساس مدل اسلامی عملکرد أمل: بررسی مفهومی»، پژوهش‌نامه روانشناسی اسلامی، س 1، ش1، ص79−109.
- روئینی، کیارا (1397)، روانشناسی مثبت در حیطه‌های بالینی (پژوهش و عمل)، مترجمان: فریده براتی‌سده و افسانه صادقی، تهران: انتشارات رشد.
- سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی (1397)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چ31، تهران: نشر آگه.
- سلیگمن، مارتین (1392)، شادمانی درونی: روانشناسی مثبت‌گرا در خدمت خشنودی پایدار، ترجمه: مصطفی تبریزی و همکاران، تهران: نشر دانژه.
- صالحی، مبین، مسعود جان‌بزرگی؛ عباس پسندیده و سیدکاظم رسول‌زاده طباطبایی (1395)، «طراحی مداخله امیددرمانگری اسلامی و مقایسه تأثیر آن با امیددرمانگری اسنایدر بر بهزیستی فاعلی افراد مبتلا به ام اس»، پایان‌نامه دکتری رشته روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
20. صالحی، مبین، مسعود جان‌بزرگی و سیدکاظم رسول‌زاده طباطبایی (1395)، «تأثیر امیددرمانگری اسلامی بر بهزیستی فاعلی افراد مبتلا به مالتیپل‌اسکلروسیس و مقایسه آن با امیددرمانگری مبتنی بر نظریه اسنایدر»، روانشناسی و دین، س 9، ش3، پیاپی 35، ص29.
- صالحی، مبین؛ مسعود جان‌بزرگی و عباس پسندیده (1395)، «الگوی امید براساس منابع اسلامی و طراحی برنامه درمانی آن»، اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، س 2، ش2، ص29−50.
22. عیسی‌زادگان، علی؛ حمزه سلمان‌پور؛ عزت‌الله احمدی و ابوالفضل قا‌سم‌زاده (1395)، «نقش تمایل به بخشش، قدردانی، امید و بهزستی ذهنی در رضایت از زندگی»، پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، س 11، ش42، ص95−111.
23. کشاورز، امیر؛ حسینعلی مهرابی و محمد سلطانی‌زاده (1388)؛ «پیش‌بینی‌کننده‌های روان‌شناختی رضایت از زندگی»، روانشناسی تحولی، ش22، ص159−168.
- مصباح، محمد (1390)، «خاستگاه‌ها و بایسته‌های شکرگزاری از معبود (1) شرحی بر مناجات الشاکرین» معرفت، س20، ش165، ص5−14.
- محققیان، زهرا (1395)، نظریه امید: راهکاری ایجاد و افزایش امید از دیدگاه قرآن و روانشناسی مثبت‌نگر، پژوهشکده باقرالعلوم.
- محمدی ری شهری، محمد (1396)، حکمت‌نامه جوان، همکار: احمد غلامعلی، مترجم: مهدی مهریزی، چ15، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی (1391)، قاموس النور، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی.
- مرکز تحقیقات و علوم کامپیوتری علوم انسانی (1391)، جامع الاحادیث 5/3: فرهنگ جامع روایات پیامبرn و اهل‌بیتb، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی.
- مگیار موئی، جینا ال. (2009)، فنون روانشناسی مثبت‌گرا، ترجمه فریده براتی‌سده (1391)، تهران: رشد.
30. ورمقانی، حمیرا و حمید پورشریفی (1396)، «پیش‌بینی‌کننده‌های روان‌شناختی رضایت از زندگی در دانش‌آموزان و والدین»، پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، ش46، ص159−182.
- هفرن، کیت؛ بونیول، ایلونا (1395)، روانشناسی مثبت‌نگر نظریه‌ها پژوهش‌ها و کاربست‌ها، ترجمه: محمدتقی تبیک و محسن زندی، چ3، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
- Alresheed, F., Hott, B.L., & , c. (2013), “Single Subject Research: A Synthesis of Analytic Methods”, Journal of Specia Education Apprenticesship, v.2, n.1, ,pp. 1-18.
- Cheavens, Jennifer S., David B.Feldman, Amber Gum, Scott T.Michel And C. R. Snyder (2005), Hope Therapy In A Community Sample: A Pilot Investigation.
- Munro, B.H. (2004), Statistical Methods for Health Care Research. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
- Pretorius. C. J. (2004), The Design and Evaluation of a Hope Enhancement Programme for Adults. Potchefstroom 2004.
- Snyder, C.R. (2000), Handbook of hope: theory, measures, & applications. San Diego, UAS, Academic.
- Waltz, C.F., & Bausell, R.B. (1981), Nursing Research: Design, Statistics, and Computer Analysis. Philadelphia: W.B. Saunders Co.
* قرآن کریم
1. ابراهیمی، فاطمه و حسین حسن میرزاحسینی (1393)، «رابطه جهت‌گیری مذهبی و رضایت از زندگی در بین زنان مجرد و متأهل شهر قم»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان وخانواده»، ش18، ص87−100.
2. اصفهانیان، محمود؛ محمود گلزاری و فریده براتی‌سده (1394)، «تدوین برنامه آموزشی شکر از دیدگاه اسلام و بررسی اثربخشی آن بر رضایت از زندگی در دانشجویان دانشگاه قرآن و حدیث»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه قرآن و حدیث قم.
3. امیری وانانی، لیلا، نیکراهان، غلامرضا، صدوقی، مجید (1398)، «اثربخشی آموزش «قدرشناسی مبتنی بر قرآن» و زمان بندی آن بر«شادی» ، «رضایت از زندگی» و «امید» دانش آموزان»، مطالعات اسلام و روانشناسی، س13، ش24، ص117−144.
4. بهاری، فرشاد (1393)، مبانی امید و امیددرمانی، تهران: دانژه.
5. بهشتی، سعید؛ مجید خاری آرائیو زهرا علی‌اکبرزاده آرانی (1392)، «معنا و مؤلفه‌های امیدواری در متون اسلامی و روانشناسی مثبت‌گرا»، دانشور (رفتار)، دانشگاه شاهد، س 17، ش45.
6. پسندیده، عباس (1384)، رضایت از زندگی،چ3، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
7. پسندیده، عباس (1396)، الگوی اسلامی شادکامی، چ4، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
8. تبرایی، رامین (1396)، «تحلیل روان‌شناختی شکرگزاری در اسلام به منظور تدوین بسته آموزشی زوج‌درمانگری شناختی−رفتاری»، رساله دکتری رشته روانشناسی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیe.
9. جابر، علیرضا (1390)، «مفهوم آرزو در قرآن و حدیث با نگاهی به روانشناسی»، دوفصلنامه کاوش‌های دینی، س2، ش6، ص211−246.
10. جان‌بزرگی، مسعود و سیدمحمد غروی (1397)، اصول روان درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی (مفاهیم، فرایند و فنون)، چ2، تهران و قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، چ2.
11. جمال‌زاده، راضیه و محمود گلزاری (1393)، «اثربخشی امیددرمانی در افزایش شادکامی و رضایت از زندگی در زنان سالمند مستقر در مرکز سالمندان شهرستان بروجن»، زن و جامعه، س 5، ش2،ص31−48.
12. حاجلو، نادر و عیسی جعفری (1393)، «رابطه بین بهزیستی معنوی و امید با رضایت از زندگی در سالمندان»، روانشناسی و دین، ش28، ص79−90.
13. رفیعی‌هنر، حمید (1396)، الگوی درمانی خود−نظم‌جویی برای افسردگی براساس منابع اسلامی: تدوین مدل مفهومی و طرح‌نمای درمان و مطالعه امکان‌سنجی و نتایج اوّلیه آن، رساله دکتری رشته روانشناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
14. رفیعی‌هنر، حمید (1397)، درآمدی بر روانشناسی آرزوها با رویکرد اسلامی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
15. رفیعی‌هنر، حمید (1394)، «نقش آرزوها در رضایت از زندگی براساس مدل اسلامی عملکرد أمل: بررسی مفهومی»، پژوهش‌نامه روانشناسی اسلامی، س 1، ش1، ص79−109.
16. روئینی، کیارا (1397)، روانشناسی مثبت در حیطه‌های بالینی (پژوهش و عمل)، مترجمان: فریده براتی‌سده و افسانه صادقی، تهران: انتشارات رشد.
17. سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی (1397)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چ31، تهران: نشر آگه.
18. سلیگمن، مارتین (1392)، شادمانی درونی: روانشناسی مثبت‌گرا در خدمت خشنودی پایدار، ترجمه: مصطفی تبریزی و همکاران، تهران: نشر دانژه.
19. صالحی، مبین، مسعود جان‌بزرگی؛ عباس پسندیده و سیدکاظم رسول‌زاده طباطبایی (1395)، «طراحی مداخله امیددرمانگری اسلامی و مقایسه تأثیر آن با امیددرمانگری اسنایدر بر بهزیستی فاعلی افراد مبتلا به ام اس»، پایان‌نامه دکتری رشته روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
20.صالحی، مبین، مسعود جان‌بزرگی و سیدکاظم رسول‌زاده طباطبایی (1395)، «تأثیر امیددرمانگری اسلامی بر بهزیستی فاعلی افراد مبتلا به مالتیپل‌اسکلروسیس و مقایسه آن با امیددرمانگری مبتنی بر نظریه اسنایدر»، روانشناسی و دین، س 9، ش3، پیاپی 35، ص29.
21. صالحی، مبین؛ مسعود جان‌بزرگی و عباس پسندیده (1395)، «الگوی امید براساس منابع اسلامی و طراحی برنامه درمانی آن»، اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، س 2، ش2، ص29−50.
22.عیسی‌زادگان، علی؛ حمزه سلمان‌پور؛ عزت‌الله احمدی و ابوالفضل قا‌سم‌زاده (1395)، «نقش تمایل به بخشش، قدردانی، امید و بهزستی ذهنی در رضایت از زندگی»، پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، س 11، ش42، ص95−111.
23.کشاورز، امیر؛ حسینعلی مهرابی و محمد سلطانی‌زاده (1388)؛ «پیش‌بینی‌کننده‌های روان‌شناختی رضایت از زندگی»، روانشناسی تحولی، ش22، ص159−168.
24. مصباح، محمد (1390)، «خاستگاه‌ها و بایسته‌های شکرگزاری از معبود (1) شرحی بر مناجات الشاکرین» معرفت، س20، ش165، ص5−14.
25. محققیان، زهرا (1395)، نظریه امید: راهکاری ایجاد و افزایش امید از دیدگاه قرآن و روانشناسی مثبت‌نگر، پژوهشکده باقرالعلوم.
26. محمدی ری شهری، محمد (1396)، حکمت‌نامه جوان، همکار: احمد غلامعلی، مترجم: مهدی مهریزی، چ15، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.
27. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی (1391)، قاموس النور، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی.
28. مرکز تحقیقات و علوم کامپیوتری علوم انسانی (1391)، جامع الاحادیث 5/3: فرهنگ جامع روایات پیامبرn و اهل‌بیتb، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی.
29. مگیار موئی، جینا ال. (2009)، فنون روانشناسی مثبت‌گرا، ترجمه فریده براتی‌سده (1391)، تهران: رشد.
30.ورمقانی، حمیرا و حمید پورشریفی (1396)، «پیش‌بینی‌کننده‌های روان‌شناختی رضایت از زندگی در دانش‌آموزان و والدین»، پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، ش46، ص159−182.
31. هفرن، کیت؛ بونیول، ایلونا (1395)، روانشناسی مثبت‌نگر نظریه‌ها پژوهش‌ها و کاربست‌ها، ترجمه: محمدتقی تبیک و محسن زندی، چ3، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
32. Alresheed, F., Hott, B.L., & , c. (2013), “Single Subject Research: A Synthesis of Analytic Methods”, Journal of Specia Education Apprenticesship, v.2, n.1, ,pp. 1-18.
33. Cheavens, Jennifer S., David B.Feldman, Amber Gum, Scott T.Michel And C. R. Snyder (2005), Hope Therapy In A Community Sample: A Pilot Investigation.
34. Munro, B.H. (2004), Statistical Methods for Health Care Research. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
35. Pretorius. C. J. (2004), The Design and Evaluation of a Hope Enhancement Programme for Adults. Potchefstroom 2004.
36. Snyder, C.R. (2000), Handbook of hope: theory, measures, & applications. San Diego, UAS, Academic.
37. Waltz, C.F., & Bausell, R.B. (1981), Nursing Research: Design, Statistics, and Computer Analysis. Philadelphia: W.B. Saunders Co.
)