مدل خودآگاهی هیجانی-معنوی براساس منابع اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه روان‎شناسی اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث قم

2 کارشناس ارشد روان‎شناسی اسلامی با رویکرد مثبت‎نگر از دانشگاه قرآن و حدیث قم (نویسنده مسئول)

چکیده

درک و خودآگاهی نسبت به هیجان‌های معنوی و همچنین توجه به حضور و نیاز به خداوند به هنگام وقوع یک تجربه معنوی از جمله مباحثی است که در منابع اسلامی‎مورد تأکید قرار گرفته‎اند. این پژوهش با هدف ارائه مدل خودآگاهی هیجانی−معنوی مبتنی بر تعالیم دین اسلام انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کیفی است و جامعه اسنادی در آن آیات قرآن و روایات کتب حدیث شیعه می‎باشد. نمونه این پژوهش 45 گزاره مرتبط با خودآگاهی هیجانی−معنوی است که با استفاده از روش نمونه‎گیری قضاوتی (هدفمند) گزینش شده‎اند. مواجه شدن با ساحت معنوی، خود‎ارزیابی درون‎نگرانه و نسبت‎یابی هیجان معنوی با صفات الهی، سه مؤلفه اصلی هستند که برای مدل خود آگاهی هیجانی−معنوی استخراج شدند. همچنین چهار ساحت اصلینیایش، آفرینش، گرفتاری و سرشت خویشتن به‎عنوان ساحت‎های معمول وقوع تجربه‎های معنوی شناسایی شدند. این پژوهش با توجه به خلأ موجود در زمینه رویکرد هیجانی نسبت به معنویت انجام شده، براساس متون اسلامی‎ به تبیین خودآگاهی هیجانی−معنوی می‎پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Model of Emotional-Spiritual Self-Awareness Based on Islamic Sources

نویسندگان [English]

  • Mahdi Abasi 1
  • Mohammad Omidian 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Psychology, Qom University of Quran and Hadith
2 M.A. in Islamic Psychology with Positive Approach, Qom University of Quran and Hadith, Corresponding Author
چکیده [English]

Understanding and self-awareness of spiritual emotions as well as paying attention to the presence and need for God when a spiritual experience occurs are among the topics that have been emphasized in Islamic sources. This study aims to provide a model of emotional-spiritual self-awareness based on the teachings of Islam. The present study is of qualitative type and the documentary community in it is the verses of the Quran and the narrations of the books of Shiite Hadith. The sample of this research is 45 propositions related to emotional-spiritual self-awareness that have been selected using by purposeful sampling method. Facing the spiritual realm, introspective self-assessment and relating spiritual emotion to divine attributes are the three main components that were extracted for the model of emotional-spiritual self-awareness. Also, the four main areas of prayer, creation, entanglement and self-nature were identified as common areas of spiritual experiences. Due to the gap in the field of emotional approach to spirituality, this study explains emotional-spiritual self-awareness based on Islamic texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • emotional spiritual self-awareness
  • spiritual experience
  • spiritual realm
  • spiritual emotions

مراجع

‌*  قرآن کریم
1. آذربایجانی، مسعود (1387)، روان‎شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. اژدری‎فرد، پری‎سیما؛ قاسم قاضی و رحمت اله نورانی‎پور (1389)، «بررسی تأثیر آموزش عرفان و معنویت بر سلامت روان دانش‎آموزان»، فصلنامه اندیشه‎های تازه در علوم تربیتی، س5، ش2، ص105−127.
3. اصغری، محمدجواد (1393)، برهان تجربه دینی از دیدگاه ریچارد سویین برن، چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
4. امانی، امید؛ سحر قربانی، الهه رفعتی، مهسا دهقانی و شعبان ناهید (1399) «تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‎آگاهی بر خودآگاهی هیجانی و باورهای فراشناختی نوجوانان دارای اختلال اضطراب فراگیر»، نشریه روان‎پرستاری، دوره 8، ش5، ص55−66.
5. بیرامی، منصور؛ معصومه موحدی، یزدان موحدی و کلثوم کریمی‎نژاد (1395)، «اثربخشی آموزش معنویت بر ارتقای سرسختی و بهزیستی روان‎شناختی»، فصلنامه روان‎شناسی و دین، س9، ش3، ص107−120.
6. پارگامنت، کنت (1395)، روان درمانی آمیخته با معنویت (درک و شناسایی امر مقدس)، سیدمحمد کلانتر و سیدمحمد حسینی و سجاد مطهری، چاپ اول، تهران: آوای نور.
7. جان‎بزرگی، مسعود (1394)، «اصول روان درمانگری چند بعدی معنوی»، پژوهش‎نامه روان‎شناسی اسلامی، س1، ش1، ص9−45.
8. حکیمی، محمدرضا (1382)، پیام جاودانه، چ1، قم: انتشارات دلیل ما.
9. شریف الرضی، محمد بن حسین (1414)، نهج‎البلاغة (للصبحی صالح)، چ1، قم: نشر هجرت.
10. شریفی‌نیا، محمدحسین (1394)، چهره جان خودشناسی با رویکرد یکپارچه‌سازی توحیدی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
11. صدوق، محمد بن علی (1398ق)، التوحید، چ1، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
12. فرامرز قراملکی، احد (1377)، «تجربه دینی روان‎شناسی دین و الهیات (کلام) در گفتگو با دکتر رالف هود»، نشریه قبسات، س3، ش8−9، ص2−21.
13. کلینی، محمد بن یعقوب (1387)، الکافی، چ1، قم: مؤسسه علمی‎فرهنگی دارالحدیث.
14. لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، چ1، قم: دارالحدیث.
15. محمدی ری‌‌شهری، محمد (1384)، میزان الحکمه، چ1، قم: مؤسسه علمی دارالحدیث.
16. مظاهری سیف، حمیدرضا (1399)، خودکاوی معنوی، در حال چاپ.
17. مظاهری سیف، حمید رضا(1395)، آسیب‌شناسی شبه جنبش‌های معنوی، قم: صهبای یقین.
18. مؤمنی‎راد، اکبر؛ خدیجه علی‎آبادی، هاشم فردانش و ناصر مزینی (1392)، «تحلیل محتوای کیفی در آیینه پژوهش: ماهیت، مراحل، اعتبار نتایج»، فصلنامه اندازه‎گیری تربیتی، س14، ش14، ص187−222.
19. نوری، ربابه (1392)، آموزش مهارت‌های معنوی کتاب کار دانشجویان، چاپ اول، تهران: مرکز مشاوره دانشگاه تهران.
20. هفرن، کیت و ایلونا بونیول (1395)، روان‎شناسی مثبت‎نگر، ترجمه محمدتقی تبیک و محسن زندی، چ3، قم: دارالحدیث.
21. Argyle, Michael, (2000), Psychology and religion. First published by Routledge, London.
22. Burdzy, Donna Christine., (2014), SACRED EMOTIONS SCALE. A Thesis Submitted to the Graduate College of Bowling Green State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of MASTER OF ARTS.
23. Foster, Ian, (2012), "Wilderness, A Spiritual Antidote to the Everyday: A Phenomenology of Spiritual Experiences in the Boundary Waters Canoe Area Wilderness" Graduate Student Theses, Dissertations, & Professional Papers.
24. Poll, J., & Smith, T. B., (2003), The spiritual self: Toward a conceptualization of spiritual identity development, Journal of Psychology and Theology, 129-142.
25. Preston, Jesse and Shin, (2016), Faith. Spiritual experiences evoke awe through the small self in both religious and non-religious individuals, Journal of Experimental Social Psychology.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار