آیا صبر همان تاب‌آوری است؟ مفهوم‌سازی کاربردی صبر برای شرایط بحرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد مرکز تحقیقات علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله، تهران، ایران

چکیده

در دهه‌های اخیر دو اصطلاح «تابآوری» و «صبر» پژوهش‌های زیادی را به‌سوی خود جلب کرده‌اند. اکنون پرسش این است که آیا این دو متغیر دارای یک سازه هستند یا دو سازه مختلف دارند؟ چه شباهت و تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد؟ این مطالعه از نوع کیفی (تحلیلی) است که به روش مروری انجام شد که ترکیبی از روش مرور سیستماتیک، تحلیل محتوا و مرور ادبیات بود. اطلاعات از منابع کتاب و مقاله جمع‎آوری شد. نتایج نشان داد که صبر شامل تاب‎آوری و فراتر از آن است. به لحاظ سازه‎‎های مفهومی صبر شامل بازداری از خشم، بازداری از شهوات، شکیبایی، استقامت، انتظار و گشایش عقل است؛ در حالی که سازه‎های مفهومی تاب‎آوری شامل تحمل‎پذیری، انطباق، بازگشت، سازگاری، افزایش ظرفیت و تغییر و بازسازی است. به همین ترتیب فرایند رشد صبر عبارتند از: بازداری هیجانی؛ شکیبایی؛ استقامت؛ انتظار و کمال. پس می‎توان نتیجه‎گیری کرد که روش صبر بهعنوان یک مدل در سبک زندگی اسلامی می‌تواند هم در پیشگیری و مداخله و هم در رشد و تکامل آدمی، به‌ویژه در مداخلات مرتبط با بحران به کار رود. این رویکرد می‌تواند جایگزین مناسبی برای دیدگاه‎های هیجان‌مدار و تاب‎آوری باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Is the Patience the Resilience? Applied Conceptualization of Patience for Critical Situations

نویسنده [English]

  • Khodabakhsh Ahmadi
Professor of Behavioral Science Research Center, Baqiyatallah University of Medical Sciences
چکیده [English]

Over recent decades, many researches have been done on "resilience" and "patience". The question is whether these two variables have one construct or have two different constructs; what similarities and differences they have. This study was a qualitative (analytical) research conducted with a review method, which was a combination of systematic review, content analysis, and literature review. The data were collected from books and articles. The results demonstrated that the patience includes the resilience and beyond. In terms of conceptual constructs, the patience includes the avoidance of anger, the avoidance of lusts, forbearance, perseverance, waiting, and the openness of mind; while, the conceptual constructs of the resilience include tolerance, adaption, return, compatibility, capacity increase, and change and reformation. In such manner, emotional restraint, forbearance, perseverance, waiting, and perfection are the process of patience growth. Therefore, it can be concluded that the patience, as a model in Islamic lifestyle, can be used in prevention and intervention, as well as human growth and evolution, especially in interventions related to crisis. This approach can be a good alternative to emotion-oriented and resilience views.

کلیدواژه‌ها [English]

  • patience
  • resilience
  • theory-making
  • crisis
  • emotion

مراجع

1. قرآن کریم
2. احمدی، خدابخش و عاطفه دارابی (1396)، «اثربخشی آموزش صبر بر کاهش سوگ و تسهیل رشد پس از ضربه»، روان‌شناسی فرهنگی، س1، ش1، ص114−131.
3. اسکندری، محسن؛ خدابخش احمدی؛ علی فتحی‎آشتیانی؛ پرویز آزادفلاح و زهره پالیزگر (زمستان 1393)، «مقایسه تأثیر روش‎های برون‌ریزی استرس، صبر و ارتباط تلفنی در کاهش علائم اختلالات روانی نظامیان»، مجله روان‌شناسی نظامی، س5، ش20، ص59−70.
4. افراسیاب‎پور، علی‎اکبر (زمستان 1391)، «فضیلت صبر در ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، س4، ش16، ص103−130.
5. انصاری، عبدالله (1365)، رساله واردات، تصحیح و مقابله وحید دستگردی، تهران: چاپ فروغی.
6. ایزدی طامه، احمد؛ احمد برجعلی؛ علی دلاور و حسین اسکندری (1387)، «صبر، مبانی نظری و کارکردهای روانی و اجتماعی»، مجله علوم انسانی دانشگاه امام حسینg، ش78، ص103−130.
7. آمدی، عبدالرحمن بن محمد (1392)، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه هاشم رسولی محلاتی، قم: دفتر نشر اسلامی.
8. بخشی‎زاده، شهرزاد؛ غلامعلی افروز؛ احمد به‌پژوه؛ باقر غباری‌بناب و محسن شکوهی‌ یکتا (1395)، «آموزش مهارت‌های تاب‌آوری مبتنی بر معنویت اسلامی بر سلامت روانی و تاب‌آوری معنوی در مادران با کودکان آهسته‌گام (کم‌توان ذهنی)»، ارمغان دانش، دوره 21، ش5، ص492−512.
9. تبادکانی طوسی، شمس‎الدین محمد (1382)، تسنیم المقربین، شرح فارسی منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، تهران: انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
10. ترابی، صغری و خدابخش احمدی (استاد راهنما) (1387)، «بررسی مقایسه‌ای اثربخشی روش‌های مداخله آموزش حل مسئله و صبر بر کاهش پرخاشگری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام حسینg.
11. جامی، عبدالرحمن (1370)، نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: انتشارات اطلاعات.
12. جعفرجلالی، فاطمه؛ طاهره جباری؛ خدابخش احمدی و عبداله شفیع‎آبادی (1393)، «تأثیر آموزش صبر و حیا از دیدگاه آموزه‎های اسلامی بر بهبود مهارت‌های ارتباطی در دانش‎آموزان شهرستان گرگان»، کنگره بین‎المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم: مرکز راهبردی مهندسی فرهنگی.
13. جمشیدی، بهنام؛ نرگس عرب مقدم و فریده درخواه (بهار 1393)، «رابطه دینداری و تاب‌آوری در دانش‎آموزان شهر شیراز»، اندیشه‎های نوین تربیتی، دوره 10، ش1، ص141−161.
14. جهانی، مینا؛ خدیجه محبوبی؛ محمد خواجه علی‌نژاد و جهاد نوروزیان (۱۳۹۵)، «جستاری بر مفهوم تاب‌آوری و صبر»، کنفرانس جهانی روان‌شناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، شیراز: پژوهش شرکت ایده بازار صنعت سبز.
15. حسین‎ثابت، فریده (1387)، «مقیاس سنجش صبر بر نوجوانان، روان‌شناسی و دین»، س1، ش3، ص73−87.
16. حق‌رنجبر، فرخ؛ علیرضا کاکاوند؛ احمد برجعلی و حامد برماس (1390)، «تاب‎آوری و کیفیت زندگی مادران دارای فرزندان کم‎توان ذهنی»، مجله سلامت و روان‌شناسی، س1، ش1، ص177−187.
17. خامدی، سیما (بهار 1396)، «اثربخشی آموزش صبر بر افزایش تاب‎آوری نوجوانان دختر»، مجله علوم رفتاری ابهر، ش31، ص31−42.
18. خرمائی، فرهاد و اعظم فرمانی (1393)، «بررسی نقش صبر و مؤلفه‌های آن در پیش‎بینی خودکنترلی دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز»، همایش بین‌المللی مشاوره با رویکرد دین و معنویت جهت ارتقای سلامت روان و خوب‌زیستی روان‌شناختی، تهران: انجمن مشاوره ایران.
19. خرمائی، فرهاد؛ فاطمه آزادی ده‎‌بیدی و شیوا حق‎جو (1395)، «مدل ساختاری رابطه فضیلت اخلاقی صبر با مشکلات تنظیم هیجانی در دانشجویان»، پژوهش در سلامت روان‌شناختی، دوره دهم، ش1، بهار، ص21−31.
20. خرمائی، فرهاد؛ فرشته زارعی؛ منصوره مهدی‎یار و اعظم فرمانی (1393)، «نقش صبر و مؤلفه‎های آن به‌عنوان فضایل اخلاقی در پیش‎بینی امید دانشجویان»، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، س7، ش3، ص58−68.
21. خسروی، معصومه؛ مهدیه اسفندیاری و نجف طهماسبی‌پور (۱۳۹۷)، «بررسی نقش صبر و تاب‌آوری در استحکام خانواده از دیدگاه اخلاق اسلامی و روان‌شناسی»، دومین همایش بین‌المللی و سومین همایش ملی اسلام و ارزش‎های متعالی، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
22. خوشحال‌دستجردی، طاهره (1382)، «بازتاب مفهوم قرآنی صبر در آثار عطار نیشابوری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، ش32 و 33، بهار و تابستان، ص73−102.
23. خوشحال‎دستجردی، طاهره (1382)، «مقامات عرفانی پیامبر براساس تأویل آیات صبر در کشف الاسرار و دیگر متون عرفانی زبان فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 2، ش34 و 35، پاییز و زمستان، ص173−198.
24. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1388)، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه مصطفی رحیمی‎نیا، تهران: انتشارات سبحان.
25. شجاعی، محمدصادق (1385)، توکل بر خدا، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیw.
26. شفیع‌آبادی، عبدالله و غلامرضا ناصری (1395)، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، ویرایش اول، چ17، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
27. شمس تبریزی، محمد (1385)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: نشر خوارزمی.
28. شمشیری، بابک و علی شیروانی شیری (1390)، «مفهوم صبر در قرآن و دلالت‎های فلسفی و تربیتی آن»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، س3، ش13، پاییز و زمستان، ص79−98.
29. طوسی، محمد بن محمد نصیرالدین (1396)، اخلاق ناصری، ترجمه شهرام رجب‌زاده، تهران: نشر قدیانی.
30. عطار، فریدالدین (1386)، مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر سخن.
31. عطار نیشابوری، فریدالدین (1384)، اسرارنامه با تصحیح و تعلیقات و حواشی، سیدصادق گوهرین، تهران: نشر زوار.
32. عطار نیشابوری، فریدالدین (1351)، الهی‌نامه، به تصحیح فواد روحانی، تهران: انتشارات زوار.
33. علی‎احمدی، مرتضی و جناآبادی حسین (زمستان 1397)، «اثربخشی آموزش مؤلفه‎های آرامش روان‌شناختی مبتنی بر دیدگاه اسلامی (صبر و دعا) در اضطراب امتحان و تاب‎آوری دانش‎آموزان پسر متوسطه اول زاهدان»، مجله مطالعات روان‌شناسی تربیتی، دوره 15، ش32، ص185−202.
34. غباری‌بناب، باقر (1379)، «صبر به‌عنوان روش خودسازی و مقابله‎ای»، مقاله ارائه شده در اولین همایش بین‌المللی دین و سلامت روان.
35. غباری بناب، باقر (فروردین1380)، «صبر به‌عنوان روش خودسازی و مقابله‌ای»، مقاله ارائه شده در اولین همایش بین‌المللی دین در بهداشت روان، معاونت پژوهش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
36. غزالی، امام محمد (1383)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
37. فیض کاشانی، ملامحمد محسن (1379)، راه روشن، ترجمه محمدصادق عارف، ج2، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
38. قدم‎پور، عزت اله؛طاهره رحیمی‎پور؛ فاطمه امیری و زهرا خلیلی (1397)، «اثربخشی آموزش صبر مبتنی بر آموزه‌های دینی بر تاب‌آوری»، مجله روان‌شناسی و دین، س11، ش1، پیاپی 41، ص31−46.
39. قشیری ابوالقاسم عبدالکریم (1387)، رساله قشیریه، ترجمه بوعلی عثمان، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نشر زوار.
40. کاشانی، عزالدین محمود (1382)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: نشر زوار.
41. کاویانی، زینب؛ نجمه حمید و میرصلاح‎الدین عنایتی (1393)، «تأثیر درمان شناختی رفتاری مذهب محور بر تاب‎آوری زوجین»، دانش و پژوهش در روان‎شناسی کاربردی، س15، ش3، پیاپی 57، پاییز، ص25−34.
42. کلینی رازی، ابوجعفر(1388) الکافی، تهران: انتشارات اسلامیه.
43. محمدی اشتهاردی، محمد (1383)، «صبر و مقاومت در سیره پیشوایان»، مجله پاسدار اسلام، ش274، ص29−31.
44. مطهری، مرتضی (1397)، حکمت‎ها و اندرز‎ها، ج3، تهران: انتشارات صدرا.
45. میبدی ابوالفضل رشیدالدین (1393)، کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
46. نجم الدین کبری (1364)، الی الهائم الخائف من لومه الائم، به تصحیح و توضیح توفیق صبحانی، چ1، تهران: انتشارات کیهان.
47. نراقی، ملا احمد (1362)، معراج‌السعاده، مشهد: انتشارات ندای اسلام.
48. نوری، نجیب الله (۱۳۸۸)، «بررسی پایه‌های روان‌شناختی و نشانگان صبر در قرآن»، فصلنامه روان‌شناسی و دین، س۱، ش۴، ص143−168.
49. نهج‌البلاغه (1378)، ترجمه مصر دشتی، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین، انتشارات محدث.
50. ولیخانی، احمد و فرهاد خرمایی (شهریور 1394)، «دین و درد: پیش بینی ابعاد درد براساس صبر»، نشریه پرستاری ایران، دوره 28، ش65، ص1−10.
51. Adger, W. N. (2000), Social and ecological resilience: Are they related?, Progress in Human Geography, Vol. 24, No. 3, Pp. 347−364.
52. American Psychological Association, Retrived From World Wide Web, in 4 Jan, 2020: https://www.apa.org/helpcenter/road-resilience. 
53. Berkes, F., J. Colding & C. Folke (2003), Navigating social-ecological systems: building resilience for complexity and change, Cambridge: Cambridge University Press.
54. Bettinger, E., & Slonim, R. (2006), Patience among children, Journal of Public Economics, 91(1- 2), 343-363.
55. Block, J. (2002), Personality as an affect-processing system.Mahwah, NJ: Erlbaum. disciplines: a critical review of the literature. Nurse Educ Today, 2009 May; 29(4): 371-9.
56. Bonanno, G. A, (2004), Loss, trauma, and human resilience, American Psychologist, v. 59, N. 1, p . 20-28.
57. Brodrick, D. A., & Sawyer, S. M.(2003), Adolescent resilience: a conceptual analysis, Journal of Adolescent, 26, 1-11.
58. Candly. S.J. (2006), Resilience in children A review of Literature with implications for education, Vol. 41 No. 3, 211-236.
59. Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?", Ecosystems, 4, Pp. 765-781.
60. Comer, D.R., & Sekerka, L. E. (2014), Taking time for patience in organizations, Journal of Management Development, 33(1), 6-23
61. Connor KM, Davidson JRT (2003), Development of a new resilience scale: the connor–davidson resilience scale (CD-RISC), Depression and Anxiety, 18(2): 76-82.
62. Connor, M. (2006), Assessment of resilience in the aftermath of trauma, The Journal of clinical psychiatry, 67(2), 46-49.
63. Dai, X., & Fishbach, A. (2013), When waiting to choose increases patience, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 121(2), 256-266.
64. Davis, I. & Y. Izadkhah (2006), Building resilient urban communities, Article from OHI, 31, 1, Pp. 11-21.
65. Folke, C., Carpenter, S. R., Walker, B., Scheffer, M., Chapin, T. & Rockstom, J. (2010), Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability. Ecology and Society, 15, 1-20. Retrieved from: http://www. treesearch.fs.fed.us/pubs/42598
66. Friborg, O., Hjemdal, O., Rosenvinge, O. H., Martinussen, M., Aslaksen, M., & Flaten, M. A. (2006), Resilience as a moderator of pain and stress, Journal of Psychosomatic Research, [61,213-219.
67. Goldstein, S., Brooks, R.B. (2005), Why study resilience. In Goldstein, S., & Brooks, R.B, Handbook of Resilience in Children,(pp 49-64), NewYork: Contemporary Books.
68. Holling, C. S. (1973), "Resilience and stability of ecological systems", Annual Review of Ecology and Systematic, 4, Pp. 1-23.
69. Inzlicht, M., Aronson, J., Good, C., & McKay, L. (2006), Aparticular resiliency to threatening environments. Journal of Experimental Social Psychology, 42, 323-336.
70. Klein, R. J. & F. Nicholls (2003), "Thomalla, Resilience to natural hazards: how useful is this concept?" Environmental Hazards, 5, 1-2, Pp. 35- 45.
71. Lamond, A.L., Depp, C.A., Allison, M., Langer, R.,Reichstadt, J., Moore, D.J., Goldshan, Sh., Ganiats, T.G.,& Jeste, D.V.(2009), Measurement and predictors of resilience among community- dwelling older women, Journal of Psychiatric Research, 43, 148- 154.
72. Lightsey, O.R. (2006), Resilience, Meaning and Well being. The counseling Psychologist. 34. 1, 96-107.
73. Luthar, S. S, & Cicchetti, D, (2000), The construct of resilience: implications for interventions and social policies, Development and Psychopathology, v. 12, p. 857-885.
74. Luther, S.S., Cicchetti, D., & Becher, B. (2000), The constract of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work; Child Development, 71,543-56.
75. Mandel, J., Mullett, E., Brown, J., Cloitre, M. (2006), Cultivating Resiliency: A Guide for Parents and School Personnel, New York: New York University Institute of Trauma and Stress.
76. Manyena, S. B. (2006), The concept of resilience revisited, Disaster, 30, 4, pp: 433-450.
77. Masten, A. S. (2001), Ordinary majic: Resilience processes in development, American Psychology, 56, 227-238.
78. Masten, A. S. (2007), Resilience in developing systems: Progress and promise as the fourth wave rises, Development and Psychopathology, 19, 921–930.
79. McCubbin, M. A., & McCubbin, H. I. (1996), Resiliency in families: A conceptual model of family adjustment and adaptation in response to stress and crisis. In H. McCubbin, A. Thompson, & M. McCubbin (Eds.), Family assessment: Resiliency, coping, and adaptation:Inventories for research and practice. Madison: University of Wisconsin.
80. Perkins D. F, & Jones K. R, (2004), Risk behaviors and resiliency within physically abused adolescents, Child Abuse & Neglect, v. 28, p. 547-563.
81. Pimm, S. L. (1984), "The complexity and stability of ecosystems", Nature 307, 26, Pp. 321-326.
82. Pinquart, M, (2009), Moderating effect of dispositional resilience on association between hassles and psychological distress, Journal of Applied Developmental Psychology, v. 30, p. 1-8.
83. Richardson, G. E. (2002), The metatheory of resilience and resiliency. Journal of linical psychology, 58 (3), 307-321.
84. Rosati, A. G., Stevens, J. R., Hare, B., & Hauser, M. D. (2007), The evolutionary origins of human patience: temporal preferences in chimpanzees, bonobos, and human adults, Current Biology, 17(19), 1663-1668.
85. Rutter, M.(1987), Psychosocial resilience and protective mechanisms, American Journal of Orthopsychiatry, 57, 316–331.
86. Rutter, M.(1999), Resilience Concepts and Findings: Implications for Family Therapy, Journal of Family Therapy, 2, 119-144.
87. Schnitker, S. A., & Emmons, R. A. (2007), Patience as a virtue: Religious and psychological perspectives, In Research in the Social Scientific Study of Religion, Volume 18 (pp. 177-208), Brill.
88. Schnitker, S.A.(2012), An examination of patience and well- being, The Journal of Positive Psychology, 7(4), 263-280.
89. Smith, B. W, et al, (2009), The Role of Resilience and Purpose in Life in Habituation to Heat and Pain, The Journal or Pain, v. 10, N. 5, p. 493-495.
90. Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter- Brick, C. & Yehuda, R. (2014), Resilience definitions, theory, and challenges: interdisciplinary perspectives. European journal of psychotraumatology, 5, 1-14. Retrieved from: http://www.ejpt.net/index.php/ejpt/article/view/ 25338
91. Stainback, Lily (2008), Teaching Children Christlike Virtues in the Home, United States of America, Horizon Publishers.
92. Stevens, J. R., Hallinan, E.V., &Hauser, M.D. (2005), The ecology and evolution of patience in two New World monkeys. Biology Letters, 1, 223- 226.
93. Stumpp, E.-M. (2013), New in town? On resilience and “Resilient Cities”. Cities, 32, 164-166. Retrieved from: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275113000048
94. Tugade, M. M., & Fredrickson, B. L. (2004), Resilient Individuals use Positive Emotions to bounce back from negative emotional experiences.Journal of Personalityand Social Psychology, 86, 320-333.
95. UN/ ISDR (2002), "Living with Risk: A global review of disaster reduction Initiatives", Preliminary Version Prepared as An Interagency Effort Coordinated by the ISDR Secretariat, Geneva, Switzerland.
96. Waugh, Ch.E., Fredrickson, B.L., Taylor, S.F. (2008), Adapting to lifes slings and arrows: Individual differences in resilience when recovering from an anticipated threat, Journal of Research in Personalsity, 42,1031- 1046.
97. Werner, E. (1997), Vulnerable but invincible: High risk children from birth to adulthood, Acta Paediatrica Supplement, 422, 103-105.
98. Wilson, J. P., & Drozdek, B. (2004), Broken spirits The treatment of traumatized asylum seekers, refugees and war and torture victims, New York, R outledge Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار