تحلیل روان‌شناختی رشد قرآنی و نشانه‎های آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده تفسیر هیات علمی

چکیده

رشد از مسائل اساسی و واژگان پرکاربردِ دانش‏هایی چون روان‌شناسی و علوم تربیتی است. در دانش روان‌شناسی، رشد به ابعاد جسمی، جنسی، عقلی، اقتصادی، اخلاقی، عاطفی، اعتقادی و... تقسیم می‎شود؛ در آموزه‎های قرآنی نیز رشد در معانی یادشده به‎کار رفته است. هدف این پژوهش، تحلیل روان‌شناختی رشد عاطفی در قرآن با تأکید بر آیه 7 سوره حجرات و بررسی نسبت آن با رشد عاطفی در دانشِ روان‌شناسی است. رشد عاطفی−قرآنی، تحول و تعالی عواطف انسانی در پرتوی تربیت قرآنی است که با دوست داشتنِ خوبی‏ها و میل به انجام آنها و نفرت از بدی‎ها بروز می‎کند. باریابی به مقام رشد عاطفی، هدف نزول قرآن (جن، 2) و تربیت قرآنی، فرایند دستیابی به رشد عاطفی است. از رشد عاطفی می‎توان به رشد قرآنی، متعالی، معنوی، اخلاقی نیز تعبیر کرد. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‎ای و گستره آن، قرآن و داده‎های روان‌شناختی درباره دو مفهوم رشد و عاطفه است؛ روشِ پژوهش، تحلیلِ مفهومی به سه‎گونه تحلیلِ سیاقی، تحلیلِ مفاهیم متضاد و تحلیلِ شبکه معنایی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Psychological Analysis of Quranic Growth and Its Signs

نویسنده [English]

  • Ali akbar Hoseyni ramandi
Research Institute of Islamic Sciences and Culture Research Institute of Faculty Interpretation
چکیده [English]

The growth is one of the basic issues and usable terms of knowledge such as psychology and educational sciences. In the knowledge of psychology, the growth is divided into the physical, sexual, rational, economic, moral, emotional, ideological, and... dimensions. In Quranic teachings, the growth is used in the mentioned meanings. The purpose of this study is to psychologically analyze emotional growth from the view of Quran with an emphasis on verse 7 of Surah Hojorat and its relationship with the emotional growth in the knowledge of psychology. The emotional-Quranic growth is a change and development of human emotions in the light of Quranic education that represents in liking good things and a will to do them and hating bad things. Reaching the status of emotional growth is the aim of the revelation of Quran (Jen, 2), and the Quranic education is the process of reaching it. The emotional growth can also be called the Quranic, transcendental, spiritual, and moral growth. The study applies a library research method for collecting the data about two concepts of growth and emotion from Quran and psychology texts. The research methodology is a conceptual analysis with three types of methodological analysis, the analysis of contrasting concepts, and the analysis of semantic network.

کلیدواژه‌ها [English]

  • growth
  • ethics
  • emotion
  • emotional growth
  • Quran
  • semantics
  • conceptual analysis
‏‫* قرآن کریم
* نهج البلاغه
1. آ کوچکیان، احمد (1393)، فروکاهشی سبک زندگی (تفسیر سوره مسد)، تهران: بیناد اندیشه دینی و مطالعات توسعه.
2. آبراهام مازلو (1371)، به سوی روان‌شناسی بودن، ترجمه احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس.
3. آذربایجانی، مسعود و همکاران (1382)، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، تهران: سمت.
4. آنتونیومورونو، یونگ (1380)، خدایان، انسان مدرن، چ2، ترجمه داریوش مهرجویی، تهران: مرکز نشر.
5. ابن منظور، محمد بن مکرم‎ (۱۴۱۴ق)، لسان العرب، چ3، بیروت‎: دار صادر‎.
6. ابن‌اعثم کوفی (1411ق)، الفتوح، بیروت: دارالاضواء.
7. احمد بن فارس، أبوالحسین (1399ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: دارالفکر.
8. اخوت، حمدرضا (1393)، معناشناسی رشد، تهران: قرآن و اهل‌بیت نبوتj.
9. انزایی‌نژاد، رضا و بهجت‌سادات حجازی (1384)، «اصل سنخیت در عرفان و همانندسازی در روان‌شناسی»، نشریه دانشکده ادبیان و علوم انسانی، س48، ش197، ص35−54.
10. ایزوتسو، توشیهیکو (1378)، مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‎ای، چ2، تهران: فرزان روز.
11. باقری، خسرو (1384)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چ10، تهران: انتشارات مدرسه.
12. بخشایش، علیرضا و مطهره فرزاد (1393)، بررسی تطبیقی رشد اخلاقی از دیدگاه اسلام و کلبرگ، قم: کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی.
13. پارسا، محمد (1367)، روان‌شناسی رشد کودک و نوجوان، تهران: نشر مؤلف.
14. تبریزی خیابانی، علی (۱۳۸۵ق)، صیام وقایع الایام، تبریز: کتابفروشی قرشی.
15. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
16. جاویدان، فاطمه و دیگران (زمستان 1391)، «تحلیل نظریه رشد اخلاقی کولبرگ با رویکرد قرآنی مقاله»، اخلاق زیستی، ش6، ص11−48.
17. جوادی آملی، عبدالله (1378)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.
18. جوادی آملی، عبدالله (1385)، حق و تکلیف در اسلام، چ2، قم: نشر اسراء.
19. حائری شیرازی، محی‌الدین (1372)، انسان‌شناسی، قم: انتشارات شفق.
20. حدادی، آمنه (1389)، حس فرامتن در قرآن، تهران:‌ دانشگاه تربیت معلم، پایان نامه کارشناسی ارشد.
21. حقانی، ابوالحسن (1396)، روانشناسی رشد، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
22. خزاغی، زهرا و نسرین رامادان (بهار1392)، «رشد اخلاقى؛ اصول و روش‌های آن از نظر افلاطون»، پژوهشهای فلسفیکلامی، س14، ش3 و4، ص99−118.
23. دلشاد تهرانی، مصطفی (1385)، ماه مهرپرور: تربیت در نهجالبلاغه، چ3، تهران: انتشارات دریا.
24. دیویی، جان (1369)، تجربه و آموزشوپرورش، ترجمه اکبر میرحسینی، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق و بیروت: دارالعلم الدار.
26. ریو، جان مارشال (1376)، انگیزش و هیجان، چ15، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر ویرایش.
27. سعیدی‌مهر، محمد (1396)، آموزش کلام اسلامی، چ2، قم: کتاب طه.
28. سیف، سوسن و همکاران (1383)، روانشناسی رشد، تهران: سمت.
29. شعاری‎نژاد، علی‌اکبر (1386)، روانشناسی رشد، تهران:‎ انتشارات اطلاعات.
30. شفیع‌آبادی، عبدالله و غلامرضا ناصری (1365)، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
31. صدوق، أبی جعفر محمد بن علی (1355ش)، امالی، تهران: اسلامیه.
32. صفایی حائری، علی (1380)، روش برداشت از قرآن به ضمیمه رشد و صراط، چ2، قم: هجرت، ص131−166.
33. صفوی، کورش (1384)، فرهنگ توصیفی، تهران: فرهنگ معاصر.
34. صفوی، کورش (1387)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: سوره مهر.
35. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن،‏ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی‏.
36. طریحى، فخرالدین (1375)، ‏مجمع البحرین‏، چ3، تهران‏: کتابفروشى مرتضوى.‏
37. عمید، حسن (1363)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیر کبیر.
38. فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد (1410ق)، العین، چ2، قم: هجرت.
39. فرجی، ذبیح‎الله (1371)، انگیزش و هیجان، تهران: انتشارات خردمند.
40. فیض کاشانى، ملامحسن (1423ق)، الحقائق فى محاسن الاخلاق، چ2، قم: دارالکتاب الاسلامى.
41. فیومی، احمد بن محمد (1405ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: دارالهجره.
42. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
43. قرشی، علی‌اکبر (1361)، قاموس قرآن، چ8، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
44. کاپلان، پاول اس (1384)، روان‌شناسی رشد کودک، مترجم مهرداد فیروزبخت، تهران:‌پخش رسا.
45. کاردان، علی‌محمد و همکاران (1381)، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، چ6، تهران: انتشارات سمت.
46. کاویانی، محمد (1395)، روان‌شناسی در قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
47. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1411ق)، اصول الکافی، بیروت: دارالتعارف.
48. کمپانی، فضل‎الله (1362)، منتخب غررالحکم، تهران: انتشارات مفید.
49. لاینز، جان (1391)، درآمدی بر معناشناسی زبان، ترجمه کورش صفوی، تهران:‌علمی.
50. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
51. محمدی ری‎شهری (1393)، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، چ14، قم: نشردار الحدیث.
52. مدرسی، محمدتقی (1377)، تفسیر هدایت، مشهد: آستان قدس رضوی.
53. مصباح، علی و همکاران (1374)، روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران: سمت.
54. مصطفوی، حسن‏(1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
55. مطهری، مرتضی (1367)، آشنایی با قرآن، چ12، تهران: انتشارات صدرا.
56. مطهری، مرتضی(1383)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
57. مظفر، محمدرضا (1370ش)، اصولالفقه، قم: دفتر تبلیغات.
58. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1368)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
59. واعظی، احمد (1387)، انسان از دیدگاه اسلام، تهران: سمت.
60. هنری ماسن، پاول و همکاران (1380)، رشد و شخصیت کودک، ترجمه مهشید یاسایی، تهران: ‎نشر کتاب.
61. Kurtines and J. L. Gewirtz (Eds.) (1995), Moral development: An introduction, Boston: Allyn, p.229− 253.
62. Geeraerts, Dirk(2010), Theories of Lexical Semantics ،Oxford University Press.