مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهشگاه حوزه ودانشگاه

2 هیات علمی پژوهشگاه بین المللی المصطفی و عضو گروه روان شناسی پژوهشگاه حوزه ودانشگاه

چکیده

این پژوهش با هدف ارائه مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی و بررسی میزان روایی آن انجام شده است؛ بدین‎منظور نخست با دو راهبرد «جستجوی واژگانی» و«متن‎خوانی باز» و دستیابی به هفده واژه مرتبط، 343 گزاره دینی با استفاده از نمونه‎گیری هدفمند براساس اصل اشباع در منابع اسلامی جمع‎آوری شد و با به کارگیری روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، 1399الف) مورد بررسی قرار گرفت. یافته‎های حاصل از پژوهش ده نشانه شامل ناراحتی و غم، گریه و فریاد، فرار از مرگ، نفرت از مرگ، بی‎قراری دائمی، زیاد فکر مرگ بودن، خواب‎های آشفته با محتوای مرگ، عدم پذیرش مرگ، احساس شرم، حسرت از دست دادن دنیا را برای اضطراب مرگ نشان داد؛ افزون بر آن، چهارده شرط علّی و پنج پیامد نیز برای آن شناسایی شد. برای حصول اطمینان از مطابقت یافته‎ها با محتوای متون دینی و همچنین کاربرد آن در حوزه روان‎شناسی، اعتبار آن براساس نظر متخصصان (دوازده کارشناس) با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام مدل مفهومی اضطراب مرگ در قالب یک طرحواره کلی ترسیم شد. یافته‎های این پژوهش، بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه سازه اضطراب مرگ و طراحی مداخله درمانی و بسته آموزشی آن فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Conceptual Model of the Anxiety of Death Based on Religious Texts

نویسندگان [English]

  • fatemeh ghanavi 1
  • Mohammad Sadeq Shojaee 2
1 PhD student in the field and university research institute
2 Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

This study aimed to present a conceptual model of the anxiety of death based on religious texts and validate it; thus, through two strategies of "lexical search" and "open text-reading" and obtaining seventeen related words, 343 religious statements were collected by the judgmental sampling based on the principle of saturation in Islamic sources, and they were analyzed using the method of qualitative content analysis of religious texts (Shojaei, 2020a). The findings of the study showed that there are 10 symptoms of the anxiety of death, including unhappiness and sadness, cry and shout, escaping death, hating death, constant restlessness, thinking too much about death, disturbed dreams about death, not accepting death, the feeling of shame, and the regret of losing the world. Moreover, fourteen causal conditions and five consequences were identified. The validity of the model was examined according to twelve experts' viewpoints using Content Validity Index (CVI) and Content Validity Ratio (CVR) in order to make sure of the consistency of the findings with the content of religious texts and its application in the field of psychology. Finally, the conceptual model of the anxiety of death was depicted in the form of a general scheme. These findings provide an appropriate content for formulating the construct of the anxiety of death and designing a treatment intervention and an educational package.

کلیدواژه‌ها [English]

  • anxiety of death
  • conceptual model
  • Islamic psychology
  • fear of death

مراجع

* قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
* نهج البلاغه، مصحح: صبحی صالح، (1414ق).
* صحیفه سجادیه، (1376)، چ1، قم: دفتر نشر الهادی.
1. ابن شهر آشوب، محمدبن علی (1379)، مناقب آل ابی‎طالبj، چ1، قم: علامه.
2. ابن‎طاووس، علی بن موسی (1409ق)، اقبال الاعمال، چ2، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ3، بیروت: دارالفکر، دار صادر.
4. ایمانی‎فر، حمیدرضا؛ قاسم بستانی، فرح دودمان و روح اله رییسی (1390)، «مواجهه با مرگ از دیدگاه قرآن و روان‎شناسی»، پژوهش‎های میان رشته‎ای قرآن کریم، س2، ش4، ص65−71.
5. تمیمی آمدی، عبدالواحد (1410ق)، غررالحکم و دررالکلم، چ2، قم: دارالکتاب الاسلامی.
6. جدی، مهدی (1393)، «ترس از مرگ»، سایت پژوهشگاه باقرالعلوم،(http://pajoohe.ir).
7. حسینی، سید کبیر (1399)، «اندوه و ترس از مرگ و علاج آن در پرتو آیات و روایات»، مجله اندیشه‎های قرآنی، دوره 7، ش13، ص49−66.
8. خادم جهرمی، حامده (1398)، «آثار فردی و اجتماعی مرگ‎اندیشی از دیدگاه نهج‎البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‎البلاغه، س7، ش25، ص1−21.
9. خزعلی، ابوالقاسم (1419ق)، موسوعه الامام الجواد، قم: مؤسسه ولی عصر.
10. داورپناه، ابوالفضل(1366)، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، چ1، تهران: کتابخانه صدر.
11. دشتی، محمد (1376)، نهج الحیاه، چ1، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
12. دیلمی، حسن بن محمد (1408ق)، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، چ1، قم: آل البیت.
13. سلیمی بجستانی، حسین و مهدی وجدانی همت (1394)، «بررسی تطبیقی مفهوم مرگ در روان‎شناسی وجودی و دیدگاه قرآنی علاّمه طباطبائیe»، پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)، س6، ش22، ص7−36.
14. سیدرضی (1368)، خصائص الائمه، مشهد: آستان قدس رضوی.
15. شجاعی، محمدصادق‏ (۱۳۹۹الف‎)‏، «روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی: مبانی نظری و مراحل اجرا‏»، مطالعات اسلام و روان‎شناسی، س14، ش27، ص41−73.
16. شجاعی، محمدصادق؛ مسعود جان‎بزرگی، علی عسگری، سیدمحمد غروی‎راد و عباس پسندیده‏ (۱۳۹۳)‏، «کاربرد نظریه حوزه‎های معنایی در مطالعات واژگانی ساختار شخصیت بر پایه منابع اسلامی»‏، مطالعات اسلام و روان‎شناسی، س8، ش15، ص7−38.
17. صدوق، محمد بن علی (1385)، علل الشرایع، قم: داوری.
18. صدوق، محمدبن علی (1403ق)، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
19. صدوق، محمدبن علی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
20. صدوق، محمد بن علی (1376)، الامالی، چ6، تهران: کتابچی.
21. طباطبایی، سید محمد کاظم‏ (۱۳۹۸)‏، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
22. طبرسی، فضل بن حسن (1370ش/1412ق)، مکارم الاخلاق، چ4، قم: نشر الشریف الرضی.
23. طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الاحکام، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
24. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1412ق)، تفسیر نورالثقلین، قم: الشریف الرضی.
25. عظیمی‎دخت، سیدحسین و فرزانه مهدیه (1391)، «مرگ هراسی»، پژوهش‎های فلسفی‎−کلامی، دوره 13، ش3، ص103−122.
26. قاضوی، سیدتقی (1389)، «زمینه‎های ایجاد اضطراب مرگ و راه‎های پیشگیری از آن در تعالیم اسلام»، راه تربیت، س5، ش11، ص173−193.
27. کلینی، محمدبن یعقوب (۱۳۶۹ش)، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
28. لاریجانی، باقر؛ مینا مبشر، سمانه تیرگر، فرزانه زاهدی، سوده تیرگر و فریده شریعتی (1393)، «جستار در برخی از مؤلفه‎های مفهوم‎شناسی مرگ در قرآن‎کریم»، اخلاق و تاریخ پزشکی ایران، س۷، ش۵، ص17−۳۵.
29. مجلسی، محمدباقر بن‎ محمدتقی (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، تهران: کتابفروشی ‎اسلامیه.
30. محمدی ری شهری، محمد (1393)، منتخب میزان الحکمه، چ14، قم: دارالحدیث.
31. مظفری ورسی، محمد حیدر (1392)، مرگ‎اندیشی در آموزه‎های اسلامی، تهران: مؤسسه انتشارات کتاب نشر.
32. مفید، محمدبن محمدبن نعمان (۱۴۱۴ق)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
33. ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی (1410ق)، مجموعه ورام، چ1، قم: مکتبه فقیه.
34. یثربی، سید یحیی (1380)، «مرگ و مرگ‎اندیشی»، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، س19، ش6، ص111ـ125.
35. یوسفی، حبیب اله و مرضیه عبدالکریمی نطنزی (1399)، «پیامدهای سلامت معنوی قرآنی بر اضطراب مرگ»، فرهنگ و ارتقاء سلامت، ش12، ص281−288.
36. Blesky, J. (1999), The Psychology of Aging, Brooks/Cole Publication Company.
37. Firestone R, Catlett J. Beyond death anxiety: Achieving life−affirming death awareness. Berlin, Germany: Springer Publishing Company; 2009.
38. Florian V., Mikulincer M. (1998), Symbolic immortality and the management of the terror of death: the moderating role of attachment style, J Pers Soc Psychol;74(3):725–34.
39. Glaser, Barney, G. & Strauss, Anselm, L. (1967), The discovery of grounded theory: strategies for qualitative theory, New Brunswick: Aldine Transaction.
40. Grevenstein, D. & Bluemke, M. (2016), Who’s afraid of death and terrorists? Investigating moderating effects of sense of coherence, mindfulness, neuroticism, and meaning in life on mortality salience, Journal of Articles in Support of the Null Hypothesis, Vol. 13, No. 1.
41. Harmon−Jones, E., Simon, L., Greenberg. J., Pyszczynski, T., Solomon, S. & McGregor, H. (1997), Terror management theory and selfesteem: Evidence that increased selfesteem reduced mortality salience effects, J Pers Soc Psychol; 72(1):24−36. doi: 10.1037//0022−3514.72.1.24.
42. Henrie‚ J. & Patrick‚ J. H. (2014), The Religiousness, religious doubt, and death anxiety, International, Journal of Aging and Human Development‚ 78(3):203−227. doi: 10.2190/ AG.78.3.a.
43. Hoelter, JonW., and Janice A. Hoelter. 1978. The relationship between fear of death and anxiety. The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied 99: 225−236.
44. Langs, Robert (2004), Death anxiety and the emotion−processing mind, Psychoanalytic Psychology, 21: 31–53.
45. Lawshe, Charles, H. (1975), A quantitative approach to content validity, Personnel psychology, 28(4), 563–575.
46. Mohammadzadeh, Ali & Mahmoud Najafi (2020), The comparison of death anxiety, obsession, and depression between Muslim population with positive and negative religious coping, Journal of Religion and Health 59: 1055–64.
47. Pandya, Apurva−kumar, and Tripti Kathuria (2021), Death Anxiety, Religiosity and Culture: Implications for Therapeutic Process and Future Research. Religions 12: 61
48. Polit, Denise, F. & Beck, Cheryl Tatano (2006),The content validity index: are you sure you know what’s being reported? Critique and recommendations, Research in nursing & health, 29(5), 489–497.
49. Rice, j. The relationship between humor and death anxiety (2009), Department of Psychology, copyright Missouri Western State University.
50. The Wiley Handbook of Personal Construct Psychology, (2015), Chiari, Gabriele Kelly, Maturana.. DOI:10.1002/9781118508275.
51. uhl, Jacob, Clay Routledge, Jamie Arndt, Constantine Sedikides and Tim Wildschut (2010), Fighting the future with the past: Nostalgia buffers existential threat, Journal of Research in Personality 44: 309–314.
52. Willis, Kelcie, D., Tamara Nelson & Oswaldo Moreno (2019), Death Anxiety, Religious Doubt and Depressive Symptoms across Race in Older Adults, International Journal of Environmental Research and Public Health, 16: 3645.
53. Wong, Paul T. P. (2008), Meaning management theory and death acceptance. In Death Attitudes: Existential & Spiritual Issues, Edited by A. Tomer, E. Grafton and P. T. P. Wong. Mahwah: Erlbaum.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار