تدوین بسته آموزشی پیشگیری از طلاق عاطفی زوجین مبتنی بر آموزه‎های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی اسلامی، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه معارف قرآن و عترت، اصفهان، ایران

2 استادیار، گروه روان‎شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، ‎دانشگاه معارف قرآن و عترت، اصفهان، ایران

3 دانشیار، گروه خانواده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر تدوین بستۀ آموزشی پیشگیری از طلاق عاطفی زوجین مبتنی بر آموزه‎های اسلامی بود. این پژوهش با روش تحلیل مضمون به‎صورت کیفی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را آموزه‎های اسلامی تشکیل داد که شامل تفاسیر قرآن و کتاب‎های روایی شیعه است. داده‎ها با استفاده از نرم‎افزار جامع‎الاحادیث جمع‎آوری شد؛ بدین‎ترتیب که پس از مطالعۀ منابع روان‎شناختی با موضوع طلاق عاطفی، مؤلفه‎های پیشگیری از طلاق عاطفی و نیز مؤلفه‎های متناظر آنها در آموزه‎های اسلامی استخراج شد. سپس با کلیدواژه‎های مرتبط با این مؤلفه‎ها به جستجوی آیات و روایات پرداخته شد و یافته‎ها در چند مرحله با استفاده از روش تحلیل مضمون از سوی پژوهشگر بررسی و گزاره‎های غیرمرتبط با موضوع از پژوهش خارج و تعداد 380 گزاره نهایی شد. در ادامۀ تحلیل مضمون داده‎های کیفی 163 مضمون پایه، 12 مضمون سازمان‌دهنده و یک مضمون فراگیر دسته‎بندی و کدگذاری شدند. کلیۀ مضامین به وسیله متخصصان خبره اعتبارسنجی شد، سپس براساس مؤلفه‎های به‎دست‎آمده که عبارت بودند از تعهد و مدیریت، ادب و احترام، بخشش، انصاف، تواضع و فروتنی، خوش‎خلقی، خوش‎بینی، تاب‎آوری، کنترل خشم، صداقت، عشق و صمیمیت، هوش مالی، ساختار و محتوای بسته تدوین شد؛ این بسته شامل 1 پیش‌جلسه 45 دقیقه‎ای، 12 جلسه 90 دقیقه‎ای بود که از راه ضریب کاپای‎کوهن توسط متخصصان خبره اعتبارسنجی شد که میزان ضریب به‎دست‎آمده نزدیک به 0/ 9 بود که عدد قابل قبولی به شمار می‌رفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Development of an educational package to prevent emotional divorce of couples based on the teachings of Islam

نویسندگان [English]

  • leila Reesi 1
  • Zahra Ghasemi 2
  • Mohammad Reza Salarifar 3
1 M.A. in Islamic Psychology, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Quranic and Etrat Studies, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Quranic and Etrat Studies, Isfahan, Iran
3 Professor, Faculty Member and Head of Family Group, Department of Psychology, Research Institute of Hawzah and University, Qom, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study was to prepare an educational package to prevent emotional divorce of couples based on teachings of Islam. This research was done qualitatively by content analysis method. The statistical population of this research is Islamic teachings which include Quran and Shiite narrative books. data was collected by jameolahadis software; In this way, after studying psychological sources about emotional divorce, The components of preventing emotional divorce as well as their corresponding components were extracted from Islamic teachings. Then with the key Words related to these components were searched for verses and hadiths. And findings in several stages by using thematic analysis method, was reviewed by the researcher and unrelated propositions were excluded from the research and 395 propositions were finalized. Following Qualitative content analysis, 208 basic themes, 12 organizing themes and one comprehensive theme were categorized and coded. All topics were validated by experts, Then, based on the obtained components, the structure and content of the package were compiled. These components were: Commitment and management, politeness and respect, forgiveness, fairness, humility, good mood, optimism, resilience, anger management, honesty, Love and intimacy and financial intelligence. This package includes one 45-minute pre-session and 12, 90-minute sessions; that was validated by experts through Cohen’s Kappa coefficient and the coefficient was close to 0.9, which was an acceptable number

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorce
  • Emotional Divorce
  • Educational Package
  • Islamic Teaching
  • prevention

مراجع

  1. * قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

    ** نهج‎البلاغه، شریف الرضی، محمدبن‌حسین (406ق)، ترجمه محمد دشتی.

    1. آزاد‌ارمکی، تقی (1389)، جامعه‌شناسی خانواده ایران، تهران: انتشارات سمت.
    2. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1376)، امالی، ترجمه محمدباقر کمره ای، تهران: کتابچی.
    3. ابن‎بابویه، محمدبن‌علی (۱۴۱۳ق)، من لایحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    4. ابن‎شعبه‎حرانی، حسن بن علی (1404ق)، تحف العقول عن آل رسولn، چ2، قم: جامعه مدرسین.
    5. احمدی‎خویی، شاهپور، علی مهداد و نرگس کشتی‎آرای (1397)، «ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﻃﻼق و ﺗﻌﯿﯿﻦ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ آن ﺑﺮ رﺿﺎﻣﻨﺪی ﻫﻤﺴﺮان و ﻃﻼق ﻋﺎﻃﻔﯽ»، مجله داﻧﺸﮑﺪه ﭘﺮﺳﺘﺎری و ﻣﺎﻣﺎﯾﯽ اروﻣﯿﻪ، س16، ش5، ص335−
    6. استادی، مجید و محمدرضا سالاری‎فر (1395)، «نقش عوامل عاطفی−روانی در تحکیم خانواده از منظر آیات و روایات با رویکرد سبک زندگی اسلامی»، دوفصل نامه علمی−ترویجی پژوهش نامه سبک زندگی، س2، ش3، ص45−‎
    7. استیل، لیز و وارن کید (1389)، جامعه‎شناسی مهارتی خانواده، ترجمه فریبا سیدان و افسانه کمالی، چ1، تهران: دانشگاه الزهراc.
    8. اسلامی، فریدون؛ کیومرث فرحبخش و حسین سلیمی‎بجستانی (1399)، «اثربخشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه بر باورهای روابط زناشویی»،‎ فصلنامه خانواده درمانی کاربردی، س1، ش1، ص17−‎
    9. افروز، غلامعلی (1389)، روان‌شناسی رابطه‌ها، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    10. اولیاء، نرگس و نرگس فاتحی‌زاده (1397)، آموزش غنی‌سازی زندگی زناشویی، تهران: نشر دانژه.
    11. بادران، مهناز؛ شهلا باقری، امیرحسین بانکی‌پور فرد و عباس پسندیده (1390)، اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده، تهران: دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی.
    12. بهبهانی، مریم و مریم ذوالفقاری (1400)، «اثربخشی زوج درمانی راه‌حل محور بر انعطاف‌پذیری شناختی زوجین متقاضی طلاق»، فصلنامه سنجش و پژوهش در مشاوره و روان‎شناسی، س3، ش1 (پیاپی7)، ص17−
    13. پاینده، ابوالقاسم (1382)، نهج الفصاحه، چ4، تهران: دنیای دانش.
    14. پناهی، علی احمد (1399)، نقش زن و مرد در خانواده با رویکرد اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    15. پورسردار، فیض‌اله؛ مسعود صادقی، کوروش گودرزی و مهدی روزبهانی (1398)، «اثربخشی زوج درمانی متمرکز بر هیجان (EFCT) و زوج درمانی رفتاری یکپارچه نگر (IBCT) بر بازسازی الگوهای ارتباطی زوجین دارای تعارض زناشویی»، روان‎شناسی خانواده، س6، ش1، ص39−
    16. تمیمی‎آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غررالحکم و دررالکلم، چ2، قم: دارالکتب الاسلامی.
    17. ثناگویی‌زاده، محمد (1399)، صمیمیت زناشویی، نظریه‌ها و کاربست‌ها (رویکرد اسلامی)، قم: پژوهشکده الهیات و خانواده.
    18. ثنائی ذاکر، باقر (1375)، «آسیب‌شناسی خانواده»، پژوهش‌های تربیتی، دوره 1، ش3، ص77ـ96.
    19. چمی، محبوبه؛ مهدی زارع بهرام‌آبادی، علی‌اصغر اصغرنژادفرید و شهره شیرودی (1399)، «اثربخشی الگوی تاب‌آوری خانواده مبتنی بر آموزه‌های قرآنی در رضایت زناشویی و صمیمیت زوجین»، فصلنامه علمی−پژوهشی قرآن و طب، ش11، ص30ـ41.
    20. حدادی‎کوهسار، علی‎اکبر (1396)، «طراحی و تدوین معنویت درمانی مبتنی بر فرهنگ ایرانی با رویکرد شناختی−رفتاری و مقایسه اثربخشی آن با رویکرد ذهن آگاهی در افزایش کیفیت زندگی و حافظه»، پایان‌نامه دکترا، دانشگاه تهران.
    21. حرعاملی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۹)، وسائل‎الشیعه، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت.
    22. حیرت، عاطفه (1393)، «تدوین مدل سبک زندگی زوجی اسلامی و بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر این مدل بر سازگاری زوجین شهر اصفهان‎»، پایان‎نامه دکترا، گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه اصفهان‎.
    23. خارستانی، اسماعیل و فاطمه سیفی (1393)، «موانع و راهکارهای تحکیم نهاد خانواده از منظر سیره و آموزه‌های رضوی»، فرهنگ رضوی، س7، ش2، ص107−
    24. دیلمی، حسن‌بین‌محمد (1408ق)، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، چ1، قم: مؤسسه آل البیتb.
    25. رضاوندی، منوچهر و الناز شکری (1396)، «تعیین تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر کاهش طلاق عاطفی و ارتباط مؤثر در زوجین در آستانه طلاق»، مجموعه مقالات ششمین کنگره انجن روان‎شناسی ایران، ش12، ص789−
    26. رمضانی‎‎فر، حدیثه؛ علیرضا کلدی و بهرام قدیمی (1400)، «تحلیل عوامل مؤثر بر طلاق عاطفی در زنان متأهل شهرستان تنکابن»، زن در توسعه و سیاست، س12، ش2، ص167−‎
    27. ساتکین، مجتبی؛ ابوالقاسم مهری‌نژاد، نعمت ستوده اصل و حسن اسدزاده (1399)، «غنی‌سازی زندگی زناشویی بر مبنای آموزه‌های اسلامی‎»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، س12، ش47، ص1−
    28. سازمان ثبت احوال ایران، دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی، sabteahval. ir
    29. سالاری‎فر، محمدرضا (1393)، «طراحی زوج درمانی شناختی رفتاری مبتنی بر متون اسلامی ‎و مقایسه کارآمدی آن با زوج درمانی شناختی رفتاری توسعه یافته در افزایش رضایت زناشویی زوج‌ها»، پایان‌نامه دکترا، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    30. سالاری‎فر، محمدرضا (1398)، درآمدی بر زوج درمانی با روی آورد اسلامی، چ5، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    31. سالاری‎فر، محمدرضا؛ محمدحسین شریفی‌نیا، جلال یونسی و سیدمحمد غروی (1392)، مبانی و ساختار «زوج درمانی اسلامی»، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، س7، ش12، ص37−
    32. شمالی‎احمدآبادی، مهدی؛ فاطمه آقایی میبدی، ناصر محمدی احمدآبادی و عاطفه برخورداری احمدآبادی (1399)، «اثربخشی آموزش مهارت‌های مبتنی بر سواد عاطفی بر کاهش طلاق عاطفی و احساس تنهایی در زنان خیانت دیده‎»، رویش روان‎شناسی، س9، ش6، ص67−‎
    33. شهبازفر، رامانا؛ و اقبال زارعی، کبری حاجی علیزاده و فریبرز درتاج (1399)، «مقایسه اثربخشی رویکردهای مشاوره‌ای زوج درمانی شناختی −رفتاری و زوج درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر نیازهای عاطفی−جنسی»، تحقیقات علوم رفتاری، س18، ش3، ص‎403−
    34. صالح‌پور، پرستو؛ قدسی احقر و شکوه نوابی‌نژاد (1398)، «اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برکاهش باورهای غیرمنطقی و طلاق عاطفی زنان متأهل مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره تهران»، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دوره62، ش5، ص‎169−
    35. صباغی، فاطمه؛ کیوان صالحی و علی مقدم‌زاده (1396)، «ادراک و تجربه زیستۀ زوج ها از علل بروز جدایی عاطفی: مطالعه‌ای به روش پدیدارشناسی»، پژوهش‎های مشاوره، ش62، ص4−
    36. طباطبایی، احمد (1397)، «تدوین بسته آموزشی ارتقاء کیفیت روابط همسران مبتنی بر خداباوری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مطالعات اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی قم.
    37. طبرسی، حسن بن فضل (1370)، مکارم الاخلاق، به تصحیح محمود بن ملا صالح بروجردی، قم: شریف رضی.
    38. عظیمی، ناهید؛ سهیده حسینی، مختار عارفی و شیما پرندین (1399)، «پیش بینی طلاق عاطفی براساس سبک‌های کنترل تعارض و سرسختی روان‌شناختی در زوجین»، فصلنامه تعالی مشاوره و روان‌درمانی، س33، ش9، ص‎47−
    39. علاقبند، لیلا؛ حسن پاشا شریفی؛ ولی‌اله فرزاد و علیرضا آقایوسفی (1399). «پیش بینی طلاق عاطفی براساس سواد عاطفی، سبک‌های مقابله‌ای، کیفیت زندگی، هیجان خواهی با میانجی‌گری تاب‌آوری»، علوم روان‌شناختی، س19، ش9، ص‎733−
    40. علیزاده، مهتاب (1396)، «عوامل اخلاقی طلاق در قرآن و روایات»‎، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی‎ قم.
    41. غباری‎بناب، باقر (1388)، مشاوره و روان‌درمانگرى با رویکرد معنویت، چ1، تهران: آرون.
    42. فیروزحاجیان، علی‌اصغر؛ محمداسماعیل ریاحی و منصوره محمدی‌دوست (1395)، «تحلیل جامعه‌شناختی طلاق عاطفی در میان زوجین شهر نوشهر»، فصلنامۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی−فرهنگی، س5، ش3، ص33−‎
    43. فیض‌کاشانى، محمد محسن‌بن‌شاه مرتضى (1376)، المحجة‎ البیضاء فی تهذیب الاحیاء، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، مؤسسه النشر الاسلامی.
    44. قضاعی، محمدبن‎سلامه (1393)، شهاب الاخبار، ترجمه حمید فرخیان، چ4، قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
    45. قمری، محمد؛ منیژه ملالو و سیمین دخت رضاخانی (1393)، «بررسی دلزدگی زناشویی با حمایت اجتماعی ادراک شده و جهت‌گیری زندگی»، فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، س3، ش1.
    46. قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: انتشارات دار الکتاب‎.
    47. کلینی، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    48. گیلانی، عبدالرزاق (1389)، مصباح الشریعه، تهران: پیام حق.
    49. المتقى الهندى، على‎‎بن حسام‎‎الدین (1397)، کنزالعمال فى سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مکتبه‎التراث الاسلامى.
    50. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چ2، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    51. مجیدی نظامی، مهدی (۱۴۰۰)، «واژگان مرتبط با طلاق عاطفی در فقه اسلامی»، دو فصلنامه علمی‎ترویجی الهیات و معارف اسلامی، س3، ش5، ص29ـ65.
    52. محمدی ری‌شهری، محمد (1384)، میزان الحکمه، قم: دارالحدیث.
    53. محمودزاده، اعظم؛ زهرا یوسفی و محسن گلپرور (1398)، طراحی الگوی پایداری خانواده مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، پژوهشنامه اسلامی‎زنان و خانواده، س7، ش17، ص35−‎
    54. معروفی، بنفشه؛ محمد رحیمی، لیلا فتحی و فاطمه افراسیابی (1400)، «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر گرایش به طلاق عاطفی‎»، فصلنامه علمی−پژوهشی زن و جامعه، س12، ش45، ص181ـ194.
    55. نظری، فرحناز؛ عذرا اعتمادی و احمد عابدی (1398)، «اثربخشی غنی سازی روابط زوجین به شیوه اولسون بر صمیمیت زناشویی زوجین»، تحقیقات علوم رفتاری، س17، ش3، ص448−‎
    56. نعمتی، لیلا و علی بخشی (1399)، «مطالعه نقش بهزیستی اخلاقی بر کاهش میزان طلاق عاطفی (مطالعه موردی: دانشجویان متأهل دانشگاه پیام نور ملایر)»، فصلنامه علمی−حقوقی قانون‌یار، س4، ش14، ص365−
    57. نوری، حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: انتشارات آل‌البیت لاحیاء التراث.
    58. نیازی، محسن؛ و سمیه میری و هادی افرا (1398)، «فراتحلیل مطالعات انجام شده پیرامون عوامل مؤثر بر طلاق عاطفی در جامعه ایران‎»، تغییرات اجتماعی−فرهنگی، س17، ش64، ص179ـ195.
    59. هاشمی‎باباحیدری، سیدنجف؛ رضا احمدی، طیبه شریفی و احمد غضنفری (1399)، «مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه‌های روان‌شناختی اسلامی‎ بر دلزدگی زناشویی زوجین»، پژوهشنامه اسلامی‎زنان و خانواده، س8، ش2، ص9−
    60. هزاروسی، بهرام (1398)، «شناسایی عوامل زمینه‌ساز طلاق عاطفی در بافت فرهنگی اجتماعی شهر کرج»، پایان‌نامه دکتری، گروه روان‎شناسی، دانشگاه خوارزمی ‎پردیس بین‌الملل کرج.
    61. Anderson, R. (2007), Thematic content analysis (TCA), Descriptive presentation of qualitative data, 1−
    62. Attride-Stirling, J. (2001), Thematic networks: an analytic tool for qualitative research, Qualitative research, 1(3), 385−
    63. Braun, V. & Clarke, V. (2006), Using thematic analysis in psychology, Qualitative research in psychology, 3(2), 77−
    64. Brimhall,A.S. & Balter, M.K. (2007), Intrinsic vs.Extrinsic religious motivation and the marital relationship.Journal of Family therapy, (3)35.
    65. Dattilio, F. M. (2010), Cognitive-behavioral therapy with couples and families, Guilford Publications.
    66. DiBlasio, F. A. & Benda, B. B. (2008), Forgiveness Intervention with Married Couples: Two Empirical Analyses, Journal of Psychology & Christianity, 27(2).
    67. Fabricatore, A. N., Handal, P. J. & Fenzel, L. M. (2000), Personal spirituality as a moderator of the relationship between stressors and subjective well-being, Journal of psychology and Theology, 28(3), 221−
    68. Fontain, R. G. (2008), Reactive cognition emotion, Psychology ofpublic ealth,14:243−
    69. Holloway, I. & Todres, L. (2003), “The Status of Method:Flexibility, Consistency and Coherence”, Qualitative Research, Vol. 3, No. 3, Pp. 345-357.
    70. Javeriawaseem, Rutaba Muneer, Syeda Hoor-Ul-Ain,Rutaba Tariq and Anam Minhas, (2020), Psychosocial determinants of divorce and their effects on.
    71. McCauley, J., Tarpley, M. J., Haaz, S. & Bartlett, S. J. (2008), Daily spiritual experiences of older adults with and without arthritis and the relationship to health outcomes, Arthritis Care & Research: Official Journal of the American College of Rheumatology, 59(1), 122−
    72. Nichols; Michael P.&R.P.Schwartz (2008), Family therapy: concepts and methods/ foreword by Salvador Minuchin. 8th ed. Boston: Pearson.
    73. Orathinkal, J. & Vansteenwegen, A. (2006), Religiosity and marital satisfaction, Contemporary family therapy, 28(4), 497−
    74. Perry, G. H. (2006, April), Family life, religion and religious practice in an asian adventist context part i: the people and their religious practice, In International Forum Journal (V.9, N.1, p.71−109).
    75. Scanzoni, L. & Scanzoni, J. (1988), Men, women and change: A sociology of marriage and family.
    76. Thomas, David R.(2006), A General inductive approach for qualitative data analysis, American Journal of Evaluation (V.27, N.2).
    77. Wang, C. W., Chan, C. L. W., Ng, S. M. & Ho, A. H. Y. (2008), The impact of spirituality on health-related quality of life among Chinese older adults with vision impairment, Aging and Mental Health, 12(2), 267−
مطالعات اسلام و روانشناسی
دوره 17، شماره 33
مهر 1402
صفحه 119-149

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار