چیستی، چرایی و چگونگی «هندسه معرفتی اسلام» و جایگاه «روان‌شناسی اسلامی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

«ضرورت رویکرد تأسیسی» بحثی بسیار مهم در علوم انسانی اسلامی است. اگر بخواهیم رویکرد تأسیسی داشته باشیم، باید بتوانیم علوم انسانیِ اسلامی را در کنار سایر علوم اسلامی به صورت منسجم و نظام‌مند ملاحظه کنیم. این پژوهش هندسه معرفتی اسلام را به گونه‌ای ترسیم می‌کند که علوم انسانی نیز بخشی از آن تلقی می‌شود. هدف این پژوهش ترسیم کلیات هندسه معرفتی و صورت‎بندی مفاهیم کلان اسلامی و شاخه‎های معرفتیِ مختلف در نظام اندیشه‎ دینی است. سؤال اصلی پژوهش این است که «در هندسه معرفتی اسلام، چه جایگاهی برای روان‌شناسی اسلامی ترسیم می‌شود؟» یافته‎های این پژوهش عبارتند از: 1. رابطه سیستمی در معارف اسلامی جریان دارد؛ 2. بدون ترسیم و تبیین هندسۀ معرفتی اسلام نمی‎توان نسبتِ علوم انسانیِ اسلامی با رویکرد تأسیسی را با دیگر علوم اسلامی بیان کرد؛ 3. این هندسه معرفتی را می‎توان به شکل یک الگو یا نمادی معرفی کرد که ارتباط اجزای آن با یکدیگر روشن است؛ 4. جایگاه روان‌شناسی در سه ساحت شناختی، عاطفی - هیجانی و رفتاری مشخص شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

What, why and how "Islamic epistemological geometry" and the position of "Islamic psychology"

نویسنده [English]

  • Mohammad Kaviani
Associate Professor of the Department of Psychology at the University Research Institute
چکیده [English]

A very important discussion in Islamic humanities is the "necessity of the establishment approach"; If we want to have an established approach, we must be able to consider Islamic humanities in a coherent and systematic manner along with other Islamic sciences; This research draws the epistemological geometry of Islam in such a way that humanities are also considered a part of it. The aim of this research is to outline the generalities of epistemological geometry and the formulation of Islamic macro concepts and different epistemological branches in the religious thought system. The main research question is "in the epistemological geometry of Islam, what place is drawn for Islamic psychology?" The findings of this research indicate that:. There is a systemic relationship in Islamic education; 2. Without drawing and explaining the epistemological geometry of Islam, it is not possible to express the relation of Islamic humanities with an established approach to other Islamic sciences; 3. This epistemological geometry can be represented in a symbolic form, the connection of its components with each other is clear. 4. Psychology is in the sixth row in the cognitive field, in the seventh row in the emotional field, and in the eighth row in the behavioral field of that symbolic form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Epistemic geometry
  • Islamic studies Islamic psychology
  • Islamic humanities
  • cognitive religion
  • modern Islamic civilizatio monotheistic knowledge
* قرآن کریم
1. آذربایجانی، مسعود (1387)، مقیاس سنجش دینداری، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. آمدی، عبدالواحدابن‌محمد تمیمی (1366)، غررالحکم و دررالکلم، باشرح جمال‎الدین محمد خوانساری و تصحیح، میرجلال‎الدین حسینی ارموی (محدث)، 7ج، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. اعرافی، علیرضا؛ علی‌نقی فقیهی؛ مهدی ابوجعفری و محمد بهشتی (1376)، اهداف تربیت از دیدگاه اسلام، تهران: سمت.
4. امانی‌فر، حیدر (1392)، جایگاه ارتداد و حکم آن در هندسه معرفتی انسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
5. برتالانفی، لودویگ فون (1374)‎، مبانی، تکامل و کاربردهای نظریه عمومی سیستم‌ها، تهران: انتشارات تندر.
6. برزگر، ابراهیم (1389)، «ساختار فهم اندیشۀ سیاسی اسلام»، دوفصلنامه علمیپژوهشی دانش سیاسی، دوره 6، ش2 (پیاپی 12)، پاییز و زمستان، ص43−72.
7. بهشتی‌پور، روح‌الله (1390)، «عقل و وحی از نظر علامه طباطبایی»، مجله فلسفه دین، ش9، ص5−24.
8. بیاتی، ابوالحسن و مجتبی خندق‌آبادی (1396)، «طبقه‌بندی علوم با الهام از گزاره‌های اسلام»، فصلنامه تخصصی مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، س3، ش9، ص21−37.
9. پورسیدآقایی، سیدمسعود و بهروز محمدی‌منفرد (1391)، «نقدی بر معیارهای ارزش‌مداری آرمان شهر تامس مور در کرامت انسانی (با تأکید بر اندیشه مهدویت)»، فصلنامه علمی−پژوهشی مشرق موعود، س6، ش23، ص43−70.
10. تقوی، سیدمحمد ناصر (1382)، «درنگی بر هندسه معرفتی ملاصدرا و ملاک تأسیسی فکر فلسفی»، خردنامه صدرا، ش33، ص49−56.
11. جمعی از اساتید مدیریت (1379)، نگرش سیستمی: مجموعه مقالات موضوعی برگزیده مدیریتی، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری.
12. خزائیلی، محمدباقر و اصغر منتظر القائم (1397)، نقد و بررسی طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی با تأکید بر نقش ایرانیان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
13. رشاد، علی‎اکبر (اسفند1397)، نشست هم‎اندیشی «فقه نظام‎ساز، درآمدی بر همایش ملی فقه نظام‎ساز»، تهران: حوزه علمیۀ امام رضاj.
14. سجادی، سیدمحمد صادق (1360)، طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی، تهران: چاپخانه کاویان.
15. عابدی، احمد و احمد مسائلی (1392)، «هندسه معرفتی ابن‌عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل»، اندیشه نوین دینی، ش34، ص7−26.
16. فدایی‌عراقی، غلام‌رضا (1380)، «طرحی نو در طبقه‎بندی علوم»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش158 و 159، ص287−308.
17. قراملکی، فرامرز (1378)، هندسه معرفتی کلام جدید، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
18. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: انتشارات اسلامیه.
19. گلکار، محمدحسین (1398)، «مدل‌سازی سیستمی دینی مهم‌ترین مؤلفه اسلامی‌سازی علوم انسانی»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش8، ص95−121.
20. مرعشی، جعفر (1388)، تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
21. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1383)، آموزش عقاید، تهران: شرکت ‎چاپ ‎و نشر بین‎الملل.
22. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1380)، معارف قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
23. مطهری، مرتضی (1382)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
24. معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، تهران: انتشارات زرین.
25. یعقوب‎نژاد، محمدهادی (1394)، «هندسه علوم از نگاه علم شناسی با تأکید بر علوم انسانی اسلامی»، مرکز تحقیقات بنیادین علوم انسانی، س1، ش1، ص115−138.