مقیاس سلامت معنوی براساس منابع اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 دانشجوی دکترا، روان‎شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

موضوع این جستار ارائه مقیاس سلامت معنوی براساس منابع اسلامی است. روش تحلیل محتوای کیفی آیات و روایات و برخی از متون و منابع اسلامی دیگر با رویکرد معناشناسی است و البته از روش بررسی روایی محتوایی با استفاده از CVI و CVR نظرات کارشناسان نیز دریافت شده است. بنابر رویکرد معناشناسی و تحلیل معنایی حدود صد واژه قرآنی مرتبط با سلامت معنوی، درنهایت چهار مفهوم تزکیه، حیات طیبه، تقوا و سلام (قلب سلیم) مؤلفه‎های اصلی سلامت معنوی به دست آمد. برای ساخت مقیاس سلامت معنوی با توجه به استدلال‎هایی که در متن مقاله آمده، محوریت جستجو  روی واژه «تقوا» تمرکز یافت و در چهار بعد تقوا در ارتباط با خداوند (تعالی‎جویی)، تقوا در ارتباط با خود (خودمراقبتی)، تقوا در ارتباط با مردم (احسان‎مداری) و تقوا در ارتباط با طبیعت (طبیعت‎نوازی)؛ چهار زیرمقیاس تعالی‎جویی، خومراقبتی، احسان‎مداری و طبیعت‎نوازی مشخص و گویه‎ها و سنجه‎های مقیاس استخراج شد. پس از بررسی نظرات کارشناسان و اعمال اصلاحات لازم، مقیاس نهایی سلامت معنوی با 45 گویه ارائه ‎شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spiritual Health Scale Based on Islamic Sources

نویسندگان [English]

  • Masood Azarbayjani 1
  • Ali Bayat 2
1 Professor, Department of Psychology, Faculty of Research Institute of Hawzah and University, Qom, Iran
2 Ph.D. Student in Psychology, Research Institute of Hawzah and University, Qom, Iran
چکیده [English]

The topic of this essay is to present a scale of spiritual health based on Islamic sources. The method of qualitative content analysis of verses and narrations and some other Islamic texts and sources is with the semantics approach. To be sure, the opinions of experts have also been received according to content validity using CVI and CVR. In line with the approach of semantics and semantic analysis of about one hundred Quranic words related to spiritual health, in the end four concepts of cultivation, good life, piety and peace (healthy heart) were obtained as the main components of spiritual health. In order to build a scale of spiritual health according to the arguments in the text of the article, the centrality of the search was focused on the word "piety" and in the four dimensions of piety in relation to God (seeking), piety in relation to oneself (self-care), Piousness in relation to people (benefaction) and piety in relation to nature (Naturism). Four subscales of self-improvement, self-care, benevolence, and naturalism were identified, and the items and measures of the scale were extracted. After considering the opinions of experts and making the necessary corrections, the final scale of spiritual health with 45 items was presented.
 


کلیدواژه‌ها [English]

  • scale
  • spiritual health
  • Islamic sources
  • Islamic psychology

مراجع

  1. *قرآن

    *نهج البلاغه

    1. آذربایجانی، مسعود و همکاران (1400)، مراقبت معنوی بیماران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    2. ــــــــــــــ (1401)، «الگوی سلامت معنوی در قرآن کریم با رویکرد معناشناسی»، معنویت‎پژوهی اسلامی، ش1، ص9ـ36.
    3. آتش‎زاده شوریده، فروزان؛ مرضیه کرمخانی؛ معصومه کرمخانی و همکاران، 1395، «جستجوی مفهوم سلامت معنوی و شاخص­های انسان سالم در ادیان و آیین­های مختلف»، پژوهش در دین و سلامت، دوره 2، ش4، ص65ـ71.
    4. آناستازی،ا. (1387)، روان آزمایی، ترجمه محمدنقی براهنی، تهران: دانشگاه تهران.
    5. ابن ابی جمهور احسائی، محمدبن‎علی (1403ق.)، عوالی اللئالی، تحقیق مجتبی عراقی، قم: سیدالشهداء.
    6. ابن‎شعبه حرانی، حسن‎بن‎علی (1382)، تحف العقول، قم: آل‎علی.
    7. ابن‎فهد حلی، احمدبن‎محمد (1420ق)، عده الداعی، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    8. البرقی القمی، احمدبن محمدبن خالد (1413ق)، المحاسن، تحقیق مهدی رجایی، قم: المجمع العالمی لاهل‎بیت.
    9. پارگامنت، کنث، آی (1399)، روان درمانگری یکپارچه معنوی، درک و بیان امر قدسی، ترجمه علیرضا ظهیرالدین، مسعود جان بزرگی و رضا کریم‎زاده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
    10. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، 1410ق، غررالحکم و دررالکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی.
    11. ثرندایک، رابرت، ال (1369)، روان‎سنجی کاربردی، ترجمه حیدرعلی هومن، تهران: دانشگاه تهران.
    12. سیف، علی‎اکبر (1395)، اندازه‎گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی، تهران، دوران.
    13. خدایاری‎فرد، محمد و همکاران (1395)، «ساخت مقیاس بین‎المللی دینداری با رویکرد مقایسه بین فرهنگی»، مجله روان‎شناسی، 20، ص13−
    14. سعدی شیرازی، مصلح‎بن‎عبدالله (1375)، بوستان، تهران: خوارزمی.
    15. شبستری، شیخ محمود (1380)، مثنوی گلشن راز، تهران: الهام.
    16. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، 20ج، قم: جامعه مدرسین.
    17. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن امین الاسلام (1418ق.)، مشکاه الانوار فی غررالاخبار، به کوشش مهدی هوشمند، قم: دارالحدیث.
    18. عاملی، شیخ حر (1414ق.)، ‎وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: آل‎البیت.
    19. عباسی، مهدی (1397)، تدوین مدل مفهومی و طرح‎نمای درمانی لذت‎بری سعادت‎نگر بر اساس منابع اسلامی در نشانگان افسردگی (پایان نامه دکتری روان‎شناسی)، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، قم.
    20. عزیزی، فریدون (1393)، سلامت معنوی، چیستی، چرایی و چگونگی، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی، انتشارات حقوقی.
    21. عیاشی سمرقندی، محمدبن‎مسعود (1421ق.)، تفسیر العیاشی، قم: مؤسسه بعثت.
    22. فتحی آشتیانی، علی (1395)، آزمون‎های روانشناختی: شخصیت، سلامت روانی، روانشناسی مثبت و...، تهران: بعثت.
    23. فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1369)، شاهنامه، تهران: امیرکبیر.
    24. کلینی، محمدبن‎یعقوب (1413ق.)، اصول کافی، 3ج، قم: دارالاضواء.
    25. گنجی، حمزه (1399)، آزمون‎های روانی (مبانی نظری و عملی)، تهران: ارسباران.
    26. المتقی الهندی، علاءالدین (1409ق.)، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مؤسسه الرساله.
    27. مجلسی، محمدباقر (1403ق.)، بحارالانوار، 110ج، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    28. مرزبندی، رحمت الله و علی‎اصغر زکوی (1391)، «شاخص‎های سلامت معنوی از منظر آموزه‎های وحیانی»، اخلاق پزشکی، دوره6، ش20، ص69ـ99.
    29. مولوی، جلال‎الدین محمد بلخی (1375)، مثنوی معنوی، تهران: ناهید.
    30. ــــــــــــــ (1396)، کلیات شمس تبریزی، به کوشش محمدحسن فروزانفر و همکاران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    31. ناصرخسرو (1386)، دیوان اشعار ناصر خسرو قبادیانی، تهران: اساطیر.
    32. نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق)‎، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل‎البیت.
    33. هومن، حیدرعلی (1368)، اندازه‎گیری‎های روانی و تربیتی و فن تهیه تست، تهران: سلسله.
    34. Amiri,P. & etal (2014), Disignation and psychometric assessment of a comprehensive spiritual health questionnaire for Iranian populations, Medical Ethics, 8 (30).
    35. Anandarajah, G. & Hight, E. (2001), Spirituality and medical practice: Using the HOPE questions as a practical tool for spiritual assessment, American Family Physician, 63(1), 81–89.
    36. Benson, P. L., Roehlkepartain, E. C. & Rude, S. P. (2003), Spiritual development in childhood and adolescence: Toward a field of inquiry. Applied Developmental Science, 7, 204-212.
    37. Daaleman, T.P. & Frey, B.B.(2004) The spirituality Index of well-being, The annals of family medicine, 2(5):499-503.
    38. Dasti, R. & Sitwat, A. (2014), Development of a multidimensional measure of Islamic spirituality (MMIS), Journal of Muslim Mental Health, 8(2).
    39. Demerath, N. J. (2000), The varieties of sacred experience: Finding the sacred in a secular grove, Journal for the Scientific Study of Religion, 39, 1-11.
    40. Fisher, j.w. & etal (2000), Assessing spiritual health via Four domains of spiritual wellbeing: The SH4DI , Pastoral psychology.
    41. Ghanbari,R. & Mohammadimehr, M. (2020), Identification of dimensions and indicators of spiritual health: A qualitative study, J Educ Health Promot, 9: 352.
    42. Hill, P. C., Pargament, K. I., Hood, R. W., McCullough, M. E., Swyers, J. P., Larson, D. B. & et al. (2000), Conceptualizing religion and spirituality: Points of commonality, points of departure. Journal for the Theory of Social Behavior, 30, 51-77.
    43. McDonald, D.A. (2000), The Expressions of spirituality Inventory: Test development, validation &scoring information, 68(1),153-197.
    44. Pargament, K. I. (1999), The psychology of religion and spirituality: Yes and no. The International Journal for the Psychology of Religion, 9, 3-16.
    45. Puchalski, C. & Romer, A. L. (2000), Taking a spiritual history allows clinicians to understand patients more fully, Journal of palliative medicine, 3(1), 129-137.
    46. Shultz, K. S.; Whitney, D. J. & Zickar, M. J. (2014), Measurement Theory in Action, Case Studies and Exercises, New York: Routledge.
مطالعات اسلام و روانشناسی
دوره 17، شماره 33
مهر 1402
صفحه 217-239

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار