مدل مفهومی تفکر انتقادی مبتنی بر منابع اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

2 روان شناسی ، موسسه پژوهشی امام خمینی(ره) ، قم

3 استادیار گروه روانشناسی موسسه اموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

10.30471/psy.2024.9874.2207

چکیده

پژوهش حاضر به‌منظور تدوین یک مدل مفهومی از تفکر انتقادی با استناد به منابع اسلامی انجام‌شده است. این تحقیق، باهدف بنیادی خود و با بهره‌گیری از رویکرد آمیخته، از دو روش کیفی وکمی استفاده نموده است. در بخش کیفی، ابتدا با تشکیل حوزه معنایی تفکر انتقادی 14 مفهوم اولیه مشیر شامل تفکر، تدبر، تعقل، ادراک، بصیرت، فهم، فراست، کیاست، معرفت، شعور، نظر، ذکر، نقد، تمییز شناسایی شد. با تهیه فرمی از 5 متخصص علوم‌انسانی روان‌شناسی درخواست شد بر اساس حوزه معنایی تفکر انتقادی، میزان قرابت این واژگان را با تفکر انتقادی در منابع‌اسلامی تعیین و پیشنهادات خود را نیز ذکر کنند. نتایج حاصل از «بررسی روایی محتوایی» به‌منظور میزان قرابت مفهومی با تفکر انتقادی، 6 مفهوم حذف و 8 مفهوم باقی ماند. به‌وسیله 8 مفهوم مشیر، به سراغ منابع اسلامی رفته و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی طی مراحل استنباطی انجام شد. با توجه به شرایط و ادغام مؤلفه‌ها و نسبت سنجی بین مقوله‌ها، مدل اولیه طراحی شد. در بخش کمی، میزان مطابقت یافته‌ها با مستندات و تناسب آن به مؤلفه‌ها به‌واسطه هفت متخصص علوم انسانی و روانشناسی با شاخص روایی محتوایی (CVI)، روایی سنجی شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که مدل مفهومی تفکر انتقادی شامل سه بعد شرایطی (نظام‌مند، حقیقت‌جویی، گشوده فکر، پرسشگری، شنونده فعال)، بعد هسته‌ای (استقلال، قدرت پردازش، انعطاف‌پذیری، فهم عمیق) و بعد پیامدی (ارتباط سازنده، خود هشیاری، بازنگری و ارتقاء دانش، تصمیم‌گیری، سخن مستندانه) است. مدل به دست آمده، قابلیت تبدیل به سنجه‌های روان‌شناختی و پروتکل‌های آموزشی را خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Conceptual model of critical thinking based on Islamic sources

نویسندگان [English]

  • MOHAMMAD TAGHI ABEDI 1
  • Ahad Omidi 2
  • Mohammad Reza Ahmadi 3
1 Imam Khomeini Educational and Research Institute
2 Psychology, Imam Khomeini Institute, Qom
3 Assistant Professor, Department of Psychology, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

The present study was conducted to develop a conceptual model of critical thinking based on Islamic sources. This research, with its fundamental aim and utilizing a mixed-method approach, employed both qualitative and quantitative methods. In the qualitative section, initially, by forming the semantic field of critical thinking, 14 preliminary indicative concepts were identified: thought, contemplation, reasoning, perception, insight, understanding, acumen, astuteness, knowledge, awareness, consideration, remembrance, critique, and discernment. A form was prepared, and five experts in humanities and psychology were asked to determine the closeness of these terms to critical thinking in Islamic sources and provide their suggestions. The results from the "content validity assessment" for conceptual proximity to critical thinking led to the elimination of 6 concepts, leaving 8 concepts remaining. Using these 8 indicative concepts, Islamic sources were analyzed, and the data obtained were interpreted using descriptive-analytical methods during inferential stages. Considering the conditions, integration of components, and the correlation between categories, the initial model was designed. In the quantitative section, the extent to which the findings aligned with the documents and their relevance to the components was validated by seven experts in humanities and psychology using the Content Validity Index (CVI). The research findings indicated that the conceptual model of critical thinking comprises three dimensions: conditional (systematic, truth-seeking, open-mindedness, inquiry, active listening), core (independence, processing power, flexibility, deep understanding), and consequential (constructive communication, self-awareness, review and enhancement of knowledge, decision-making, and evidence-based speaking). The obtained model can be translated into psychological measures and educational protocols.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Thinking
  • Life Skills
  • Conceptual Model
  • Islamic sources
  • Islamic psychology