مبانی روان‌شناختی «حجاب» و «عفاف» با تأکید بر متون اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه ودانشگاه

چکیده

هدف این پژوهش عبارت بود از کشف و دسته بندی «مبانی روانی لزوم رعایت عفاف». «عفاف» عبارت است از خویشتنداری از  رفتار جنسی و عاطفی خارج از حدود شرعی؛ و «حجاب»، نمود ظاهری و از ابعاد مهم عفاف است. پرسش این تحقیق عبارت بود از اینکه «چه صفات روان شناختی در زن و مرد مقتضی رعایت چارچوب هایی در روابط عاطفی جنسی بین زن و مرد نامحرم است؟» در این پژوهش از «روش کیفی تحلیل متون» در بررسی آثار روان شناسی و از «روش های متعارف در علوم اسلامی» برای فهم و برداشت از احادیث و تفسیر قرآن استفاده شد. بر اساس نتایج تحقیق، امور زیر در روابط انسانی مقتضی رعایت عفاف و پوشش مناسب زن و مرد نامحرم در مقابل هم است: «حیا»، «حریم طلبی»، «پیشگیری از نگاه جسمی و جنسی به زن»، «تعدیل نیاز جنسی در روابط انسان»، «لزوم مهار نیاز خودآرایی زنان» و «نیاز به سلامت روانی و جسمی»

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Psychological Foundations of Hijab and Chastity with an Emphasis on Islamic Texts

نویسنده [English]

  • mohammadReza salarifar
Faculty Member of Psychology Department of Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

 
This research aimed to identify and classify the psychological foundations of the need to observe the chastity. The chastity is the self-restraint of sexual and emotional behavior outside the religious limits; and Hijab is the obvious appearance of chastity and it is one of the most important aspects of chastity. The research question was which psychological traits there are in men and women that cause them to have some frameworks for their sexual and emotional relationships. In this research, the qualitative content analysis was used for reviewing psychological works and the common methods of Islamic sciences were used for inferring from Hadiths and interpretations of the Quran. Based on the research results, in the human relationships, the following are the affairs that are appropriate to observe the chastity and they need the non-Mahram men's and women's good cover in the face of each other: modesty, privacy seeking, the prevention of physical and sexual look at women, the adjustment of sexual need in the human relationships, the need to control the desire for the women's eagerness to show beauty, and the need to be mentally and physically healthy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • chastity
  • modesty
  • privacy seeking
  • the women's eagerness to show beauty
  • mental health
قرآن حکیم (1371)، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، ویرایش از حسین استادولی، تهران: حکمت.
قرآن مجید (1411ق)، ترجمه محی‌الدین مهدی الهی‌قمشه‌ای، قم: هجرت.
قرآن مجید (بی‌تا)، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران: دارالقرآن الکریم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
قرآن مجید (1373)، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
کتاب مقدس (۱۹۳۲)، عهد عتیق یعنی تورات و عهد جدید یعنی انجیل مقدس، [بی‌جا: بی‌نا]. ‎
آماده، مهدی (۱۳۹۲)، حمایت از حریم خصوصی، تهران: دادگستر.
‎ابن‌بابویه، محمد بن علی (1413)، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌بابویه، محمد بن على (1385)، علل الشرائع، چ1، قم: [بی‌جا: بی‌نا]. .
ابن‌بابویه، محمد بن على(۱۳۸۳)، عیون أخبار الرضا(ع)، قم: مکتبه الحیدریه.
اسحاقی، سیدحسین(1387)، گوهر عفاف، چ1، ناشر: بوستان کتاب.
انصاری، باقر (۱۳۸۶)، حقوق حریم خصوصی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). ‎
بارون، رابرت، دان بیرن و برنسکامب نایلا (1388)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه یوسف کریمی، تهران: نشر روان‎.
بروجردی، مرتضی (1430ق/۱۳۸۸)، المستند فی شرح العروه الوثقی: تقریر الابحاث السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی(قده): الصلاه، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی(قده).
پسندیده، عباس (۱۳۸۳)، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم: دارالحدیث.
پوررحیمی مرنی، مریم، علی سلیمانی، علیرضا مهدویان و نعیمه بزمی (1388)، بررسی احساس پوشیدگی، هوش هیجانی و سلامت روانی، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، بهار و تابستان ش1، ص95ـ106.
جاوید، محمدجواد (۱۳۸۹)، تأملی بر مفهوم حجاب در ادیان الهی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. ‎
جوهری، اسماعیل بن حماد (۱۴۲۸ق)، الصحاح فی اللغه و العلوم، معجم الصحاح، قاموس عربی‌ـ عربی/ اعتنی به خلیل مامون شیحا، بیروت: دارالمعرفه.
حداد عادل، غلامعلی (۱۳۷۴)، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، تهران: سروش.‎
حر عاملى محمدبن الحسن(۴۱۲‎۱ق)، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه/ عنی بتصحیحه و تحقیقه و تذییله عبدالرحیم الربانی الشیرازی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
حر عاملى، محمد بن حسن (1416)، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق مؤسسة آل‌البیت(ع)، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث.
حرّانى (ابن‌شعبه)، حسن بن علی (1404)، تحف العقول عن آل‌الرسول، تحقیق على‌اکبر غفارى، قم: کتابفروشى اسلامیه.
حلی، حسن بن یوسف (1368)، تذکرةالفقهاء، قم: آل‏البیت لاحیاء التراث.
دورانت، ویلیام جیمز (۱۳۵۴). تاریخ تمدن، ترجمه: عباس زریاب خوئی، تهران: اندیشه؛ فرانکلین.
دورانت، ویلیام جیمز (1369)، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران، انتشارات سازمان آموزش انقلاب اسلامی.
دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۳)، لغت‌نامه دهخدا، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: داشگاه تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
راسل، برتراند (بی‌تا)، زناشویی و اخلاق، برگزیده افکار راسل: روان‌شناسی رابطه زناشویی، گردآوری: رابرت‌ا. اکنر؛ نقد و بررسی مطالب از محمدتقی جعفری؛ ترجمه از متن انگلیسی عبدالرحیم گواهی. [ایران]: امیر.
راغب اصفهانی (۱۳۷۶)، مفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق ندیم مرعشلی، تهران: مرتضوی‎.
رجبی، عباس (۱۳۸۵)، حجاب و نقش آن در سلامت روان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)‎.
رودز، اس.ای. (2004)، تفاوت‌های جنسیتی را جدی بگیریم، ترجمه معصومه محمدی (1392)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
زمخشری، محمود بن عمر (۱۴۰۷)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، بیروت: دارالکتاب العربی.
سالاری‌فر، محمدرضا (1387)، مبانی روان‌شناختی حجاب و عفاف با نگاهی به متون اسلامی، طهورا، پاییز و زمستان، ش2، ص11ـ32.
شجاعی، محمدصادق (۱۳۸۸)، درآمدی بر روان‌شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی، قم: دارالحدیث.
‎شولتز، دوان پی؛ شولتز سیدنی الن(1392)، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر ویرایش.
صبور اردوآبادی، احمد (1368)، بلوغ، انتشارات هدی، چ6، تهران.
صدرالمتألهین شیرازی (۱۳۷۸)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ترجمه اسفار، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
صفی‌پور، عبدالرحیم ابن عبدالکریم (بی‌تا)، منتهی الارب فی لغه العرب، فرهنگ عربی به فارسی، تهران: سنایی.
طباطبایی، محمدحسین (۱۳۷۴)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی‌همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی‎.
طبرسی، ابی‌علی الفضل بن الحسن (۱۴۰۸ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح و تعلیق هاشم الرسولی المحلاتی، فضل‌الله الیزدی الطباطبایی، بیروت: دارالمعرفه.
طبرسی، میرزاحسین (۱۴۰۸)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق موسسه آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث، بیروت: مؤسسه آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث.
طریحی (۱۴۰۸)، مجمع البحرین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فضل‌الله، سیدمحمد حسین(1419ق)،‏ من وحى القرآن‏، بیروت‏: دارالملاک للطباعة و النشر.
قرائتی، محسن (۱۳۷۵)، تفسیر نور، قم: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن. ‎
کارلسون، استفانی و ایزنستات، زیژورین (۱۳۷۹)، بهداشت روانی زنان، ترجمه خدیجه ابوالمعالی و دیگران، تهران: ساوالان. ‎
کلینی، ابی‌جعفر ‌محمد بن یعقوب (۱۴۱۳)، فروع الکافی؛ تحقیق محمدجواد الفقیه؛ فهرست و تصحیح یوسف البقاعی، بیروت: دارالاضواء.
لمبروزو، جینا (1369)، روح زن، ترجمه پری حسام شه رئیس، تهران، دانش.
لیپز، هیلاری (1393)، روان‌شناسی زن از نگاهی نو، جنسیت، فرهنگ و قومیت، ترجمه فاطمه باقریان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 
محسنی، فرید (۱۳۸۹)، حریم خصوصی اطلاعات (مطالعه کیفری در حقوق ایران، ایالات متحده آمریکا و فقه امامیه)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)‎.
محمدی‌ ری‌شهری، محمد(۱۳۷۷)، میزان الحکمه همراه با ترجمه فارسی [ویرایش ‎۳]. قم: دارالحدیث‎.
مطهری، مرتضی (1379)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1390)، مسئله حجاب، تهران: صدرا.
معین، محمد (۱۳۷۱)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر‎.
منتسکیو، روح القوانین (1362)، ترجمه علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.
منتظری، حسینعلی (1373)، رساله استفتائات، ج2و3، تهران: نشر تفکر.
المودودی، ابوالاعلی (1426)، الحجاب، بیروت: دارالفکر. ‎
مهدی‌زاده، حسین (1390)، فلسفه حجاب، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ورام بن أبی فراس، المالکی الاشتری (۱۳۶۸)، تنبیه ‌الخواطر و نزهه‌النواظر المعروف بمجموعه ورام، تهران: دارالکتاب الاسلامیه. ‎
الهاشمی الخویی، حبیب‌الله (بی‌تا)، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تصحیح و تهذیب ابراهیم المیانجی، طهران: مکتبه الاسلامیه طهران.
هاید؛ جانت شیبلی (۱۳۸۷)، روان‌شناسی زنان: سهم زنان در تجربه بشری، ترجمه اکرم خمسه، تهران: آگاه و ارجمند‎.
 
Forsyth, Donelson. R. (1994), Our Social World. Albany: Brooks Cole.
http://www.asriran.com/fa/news/799.  94/11/4.
http://www.spiegel.de/international/bush-s-massage-gate-rubbing-the-chancellor-s-neck-and-getting-an-earful-a-428852.html.
Rudman, Laurie A. & Peter Gick (2008), The social psychology of gender: how power and intimacy shape gender relations, New York: Guilford Press.
Saderson, C.A. & Hoboken, N.J. (2010), Social Psychology. John Wiley.
The Institute for Youth Development (2008), Benefits of Delaying Sexual Debut.
Wiggins,  James A., Bevely B. Wiggins & James Vander Zanden (1994), Social psychology, 5th ed, New York: McGraw-Hil