بازکاوی و مقایسه جایگاه عادت در تربیت از دیدگاه مرتضی مطهری و امانوئل کانت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی/ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

این جستار در پی بررسی رابطه عادت با تربیت از دیدگاه مرتضی مطهری (1298−1358ه.ش) و امانوئل کانت[1] (1724−1804م)، فیلسوف آلمانی است تا از این رهگذر معلوم شود: تربیت چگونه تعریف می‎شود؛ عادت چه تعریفی دارد و چه نسبتی میان عادت و تربیت حاکم است.
در این پژوهش بنیادی−تاریخی که به روش توصیفی−تحلیلی انجام شده است، برای بازشکافت دیدگاه مطهری و کانت درباره عادت و نسبت آن با تربیت، به گردآوری اطلاعات لازم و تحلیل آنها پرداخته شد و برپایه یافته‎های موجود معلوم شد که: الف) مطهری درمجموع با ایجاد عادات در متربی موافق‎ است و حتی عادت را یکی از روش‎های تربیتی می‎داند؛ ب) وی برای تبیین دیدگاه برگزیده خود در اقدامی ابتکاری، عادت را به فعلی (تکرار تأثیر و فعل/ مثبت) و انفعالی (تکرار تأثر و انفعال/ منفی) تقسیم کرده است؛ 3) بنا بر قول مشهور، کانت عادت را برای تربیت، زیانبار خوانده ‎است؛ ج) به نظر نگارنده، کانت بی‎آنکه عنوان کند یا حتی متوجه باشد، از عادت چنان یاد کرده است که گویی به تقسیم عادت به فعلی و انفعالی باور دارد و اولی را بخشی از تربیت و دومی را مخالف آن می‎داند؛ د) بنابراین و به ادعای بی‎سابقۀ این مقاله، نگرش مطهری و کانت نسبت به عادت و تربیت (با چشم‌پوشی از جزئیات)، بسیار به هم نزدیک و بلکه یکی است.



[1] .Immanuel Kant

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating and Comparing the Role of Habit in Education from Morteza Motahari's and Immanuel Kant's Viewpoints

نویسنده [English]

  • Behrouz Rafiei
Faculty Member of Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

This research tries to examine the relationship between habit and education from Morteza Motahari's (1919-1979) and Immanuel Kant's (1724-1804, German philosopher) viewpoints so that it can be understood how to define education, what habit means, and what relationship there is between habit and education. This fundamental-historical research applied a descriptive-analytical methodology gathered the data and analyzed them in order to investigate Motahari's and Kant's viewpoints about habit and its relationship with education. According to the findings, a) in general, Motahari agrees with creating habits in learners and even he believes that habit is one way of educational ways; b) in an innovative action to explain his preferred viewpoint, he divides habits into active (the repetition of effect and action/positive) and passive (the repetition of being affected and passivity/negative); c) it is known that Kant believes that habit is harmful for education; d) without mentioning or even realizing it, Kant considers habit as if he believes in dividing habits into active and passive, and considers the first one as a part of education and the second as opposed to it; e) as a result and according to the unprecedented claim of this research, Motahari's and Kant's viewpoints about habit and education (regardless of details) are very close and even the same.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Motahari
  • Kant
  • active habit
  • passive habit
  • education
  1. 1. ابن‎سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1988)، فی علم الاخلاق (ضمیمه المذهب التربوی عند ابن‌سینا من خلال فلسفته العملیة)، عبدالامیر شمس‌الدین، ط1، بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.

    2. اخوان‎الصفا (1405)، رسائل اخوانالصفا و خلان الوفاء، ط1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

    3. افلاطون (بی‌تا)، قوانین (جلد چهارم دوره کامل آثار افلاطون)، چ1، تهران: خوارزمی.

    4. پاپاس، نیکلاس (1389)، کتاب راهنمای جمهوری افلاطون، ترجمه بهزاد سبزی، چ2، تهران: حکمت.

    5. الجاحظ، عمرو بن بحر(بی‌تا)، رسائل الجاحظ (الرسائل السیاسیة)، قدم له و بوبها علی بوملحم، بیروت: دارالبحار.

    6. حسینی مؤمن‎زاده، سید امرالله (1395)، اندیشههای استاد مطهری قدس سره (4)، اخلاق و تعلیم و تربیت، چ1، قم: پژوهشگاه بین‌المللی المصطفیn.

    7. العامری النیشابوری، ابو‌الحسن (بی‌تا)، السعادة و الاسعاد فی سیرة الانسانیة، کتابت و مباشرت مجتبی مینوی، تهران، دانشگاه تهران.

    8. فارابی، ابونصر محمد (1412)، التنبیه علی سبیل السعادة، حققه و قدم له و علق علیه جعفر آل یاسین، ط1، تهران: حکمت.

    9. کاپلستون، فردریک (1368)، تاریخ فلسفه جلد یکم یونان و روم، ترجمه سیدجلال‎الدین مجتبوی، چ2، تهران: سروش.

    10. کاردان، علی‌محمد و همکاران (1372)، فلسفه تعلیم و تربیت، چ1، تهران و قم: سمت، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    11. کانت، امانوئل (1372)، تعلیم و تربیت «اندیشه‎هایی درباره آموزش و پرورش»، ترجمه غلامحسین شکوهی، چ3، تهران: دانشگاه تهران.

    1. 12.  کریمی، عبدالعظیم (1380)، «آسیب‌شناسی تربیت مبتنی بر عادت»، مجله پیوند، ش259، ص518ـ525.

    13. کینی، جان جی (1390)، افلاطون، ترجمه عزت‎الله فولادوند، چ1، تهران: نشر ماهی.

    14. ماهروزاده، طیبه (1389)، فلسفه تربیتی کانت، چ3، تهران: سروش.

    15. مسکویه رازی، احمد بن محمد بن یعقوب (1427)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، تحقیق و شرح نوف الجراح، ط1، بیروت: دار صادر.

    16. مطهری، مرتضی (1370)، مجموعه آثار، ج3، چ1، قم و تهران: صدرا.

    17. مطهری، مرتضی (1376)، مجموعه آثار، ج8، چ1، قم و تهران: صدرا.

    18. مطهری، مرتضی (1379)، یادداشتهای استاد مطهری، ج1، چ2، قم و تهران: صدرا.

    19. مطهری، مرتضی (1382)، تعلیم و تربیت در اسلام، چاپ چهارم، قم−تهران، صدرا.

    20. مطهری، مرتضی (1387)، یادداشتهای استاد مطهری، ج11، چ1، قم و تهران: صدرا.

    21. مطهری، مرتضی (1391)، سیری در نهج البلاغه، چ49، قم و تهران: صدرا.

    22. مطهری، مرتضی (1393)، یادداشت‌های استاد مطهری، ج13، چ1، قم و تهران: صدرا.

    23. نقیب‎زاده، میرعبدالحسین (1391)، نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش، چ27، تهران: طوری.

    24. نیلی احمدآبادی، محمدرضا (1379)، روش تربیتی عادت از دیگاه امام علیg و دانشمندان، مندرج در مجموعه مقالات همایش تربیت در سیره و کلام امام علیg، گردآورنده علیرضا صادق‎زاده قمصری و دیگران، تهران و قم: وزارت‌ آم‍وزش‌ و پ‍رورش‌، م‍ع‍اون‍ت‌ پ‍رورش‍ی‌−ن‍ش‍ر ت‍رب‍ی‍ت‌ اس‍لام‍ی‌.