تبیین ویژگی‎های سرشتی روان انسان در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح سه‎ مشاوره اسلامی مؤسسه‎ عالم آل‎محمد

2 استادیار گروه روان‎شناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

هدف این پژوهش تبیین ویژگی‎های سرشتی روان انسان در قرآن است. این پژوهش به این پرسش می‎پردازد که قرآن چه مواردی را به‎عنوان ویژگی‎های سرشتی روان انسان معرفی می‎کند. روش به کار رفته در این پژوهش تحلیل مضمون بود که براساس آن نخست مفاهیم، سپس زیرمقولات و پس از آن مقولات مربوطه از قرآن گردآوری شد؛ بدین‎ترتیب مشخص شد که نه می‎توان انسان را یکسره منفی تحلیل کرد و نه محدودیت‎های او را نادیده گرفت، بلکه انسان متشکل از سه زوج مقولۀ «خداگرایی فطری−شُحّ»، «دارای بهترین روان ممکن−بی‎ثباتی شناختی، هیجانی و رفتاری» و «استعداد کمال−سوءاستفاده از خرد» است که به ترتیب «کمال‎طلبی دوسویه»، «صیانت نفس» و «خرد و اختیار برآمده از آن» تبیین‎گر رابطه‎ این زوج مقوله‎های امتیازی−محدودیتی می‎باشند. با توجه به آنکه «بی‎ثباتی شناختی، هیجانی و رفتاری» بیشترین تکرار را در میان مقولات دارد، توجه ویژه به این محدودیت انسانی لازم به نظر می‎رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Natural Attributes of Human Psyche from the View of Quran

نویسندگان [English]

  • Reza Payami Golhin 1
  • Hojjatollah Farahani 2
1 Level 3 student of Islamic counseling at Alam Al-Mohammed Institute
2 Assistant Professor, Department of Psychology, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

The purpose of this research is to explain the natural attributes of human psyche from the view of Quran. The main question is that: which things does Quran introduce as the natural attributes of human psyche? Using the theme analysis, this research extracted the related concepts, sub-categories, and categories from the view of Quran. According to the findings, humans cannot be considered bad in general, and their limitations cannot also be ignored. Humans consist of three pairs of categories: "innate godliness-Shah", "having the best possible psyche-cognitive, emotional, and behavioral instability", and "talent for perfection-abuse of wisdom", which the followings are, respectively, the explainers of the relationship among these privilege-restriction pairs of categories: "two-sided perfectionism", "self-preservation", and "wisdom and the authority derived from it". Since "cognitive, emotional, and behavioral instability" has the most frequency among other categories, this human limitation needs to be paid a special attention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic psychology
  • Quran-based psychology
  • Quranic anthropology
  • theme analysis

مراجع

قرآن کریم، ترجمه علی مشکینی (۱۳۸۹)، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
* قرآن مبین، ترجمه حسین انصاریان (1391)، تهران: مؤسسۀ فرهنگی هنری المقربون.
1. ابن بابویه، محمد بن‎ على‏ (1362)، الخصال، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
2. ابن بابویه، محمد بن على‏ (۱۴۱۳ق)، من لایحضره الفقیه‏، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
3. ابن بابویه، محمد بن‎على‏ (۱۳۸۵)، علل الشرائع‏، قم: داوری.
4. ابوالمعالی، خدیجه (1400)، پژوهش کیفی از نظریه تا عمل، تهران: نشرعلم.
5. اژه‎ای، جواد (۱۳۸۵)، «انسانِ قرآن از دیدگاه فردی و اجتماعی»، روان‎شناسی و علوم تربیتی، س36، ش۳ و ۴، ص۱−۲۳.
6. اصفهانی خالقی، آتنا (۱۳۹۴)، «بررسی شخصیت و ویژگی‎های شخصیت سالم از دیدگاه اسلام»، دومین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روان‎شناسی آسیب‎های اجتماعی و فرهنگی ایران.
7. آذربایجانی، مسعود (1375)، «انسان کامل (مطلوب) از دیدگاه اسلام و روان‎شناسی»، روش‎‎شناسی علوم انسانی، حوزه و دانشگاه، ش9، ص6−21.
8. بدری گرگری، رحیم؛ امید ابراهیمی و دل‎آرام محمدی (تابستان ۱۳۹۵)، «بررسی ابعاد و آثار کرامت انسان از دیدگاه امام رضاj و مکاتب روان‎شناسی»، فصلنامۀ علمی−پژوهشی فرهنگ رضوی، س7، ش۲، ص۱۰۱−۱۳۵.
9. برک، لورا (۱۳۹۹)، روان‎شناسی رشد، به نقل از یحیی سیدمحمدی، تهران: ارسباران.
10. برنجکار، رضا (1393)، انسان‎شناسی اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.
11. پیامی، رضا (۱۴۰۰)، سنن مبین برای زندگی بشر نوین: شرح سورۀ مبارکۀ نساء، تهران: نشر نارنگی.
12. چالمرز، آلن اف (۱۳۹۴)، چیستی علم: در آمدی بر مکاتب علم‎شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، چ15، تهران: انتشارات سمت.
13. حاج ابوالقاسم دولابی، محمد (۱۳۹۷)، فراعصری بودن قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
14. خسروپناه، عبدالحسین و رضا میرزایی (13۸۹)، «چیستی انسان‎شناسی»، انسان‎پژوهی دینی، س7، ش۲۴، پاییز و زمستان، ص۳۵−۵۶.
15. خمینی، روح‎الله (۱۳۸۸)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
16. رجبی، محمود (۱۳۹۵)، «انسان سالم و شخصیت سالم از دیدگاه قرآن»، همایش ملی سلامت از دیدگاه قرآن کریم، دوره ۲.
17. ساپینگتون، اندرو (۱۳۹۹)، بهداشت روانی، ترجمه حمیدرضا حسین‎شاهی برواتی، چ14، تهران: نشر روان.
18. سالاری‎فر، محمدرضا؛ مسعود آذربایجانی؛ سیدمهدی موسوی اصل؛ اکبر عباسی و محمد کاویانی (۱۳۹۸)،روان‎شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، چ7، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. السون، متیو. هرگنهان، بی آر. (۱۳۹۹)، مقدمه‎ای بر نظریه‎های یادگیری، ترجمه علی‎اکبر سیف، چ36، تهران: نشر دوران.
20. شجاعی، محمدصادق (۱۳۹۹)، «روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی: مبانی نظری و مراحل اجرا»، مطالعات اسلام و روان‎شناسی، س14، ش27، پاییز و زمستان، ص۴۱−۷۳.
21. شجاعی، محمدصادق (1395)، «ساختار شخصیت بر اساس منابع اسلامی در چارچوب رویکرد صفات»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش۲، بهار، ص۱۰۵−۱۴۲.
22. شولتز، دوان پی. شولتز، سیدنی الن (۱۳۹۶)، تاریخ روان‎شناسی نوین، ترجمه علی‎اکبر سیف؛ حسن شریفی؛ حسن پاشا؛ خدیجه علی‎آبادی و جعفر نجفی‎زند، چ19، تهران: نشر دوران.
23. صالحی، اکبر و زهرا مهرابیان (1387)، «بررسی انسان‎شناسی اسلامی و انسان‎شناسی وجودگرا و مقایسه آنها»، تربیت اسلامی، دوره۳، ش۷، ص۱۳۹−۱۶۰.
24. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه.
25. علایی رحمانی، فاطمه؛ خضر پاک‎نیت و فهیمه غلامی‎نژاد (1397)، «بررسی تطبیقی ساختار شخصیت و ابعاد آن از دیدگاه قرآن کریم و روان‎شناسی»، دوفصلنامه علمی−ترویجی مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، ش10، بهار و تابستان، ص۱۳۹−۱۶۰.
26. علوی‎نژاد، سیدحیدر (۱۳۷۷)، «انسان سالم از دیدگاه قرآن»، پژوهش‎های قرآنی، ش۱۵ و ۱۶ (ویژه‎نامه انسان‎شناسی)، ص172−207.
27. فرانکل، ویکتور (۱۳۹۹)، انسان در جستجوی معنا، ترجمه فروزنده دولتیاری، چ4،‎ تهران: نیک‎فرجام.
28. فقیهی، علی‎نقی (۱۳۹۸)، «ویژگی‎های زیربنایی روان‎شناختی فطری انسانی برای تربیت مطلوب در دوره نوجوانی؛ با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، پژوهش‎نامه اسلامی زنان و خانواده، دوره ۷، ش۱۷، زمستان، ص75−100.
29. قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی (۱۳۹۵)، «روش تحلیل محتوا، از کمی‎گرایی تا کیفی‎گرایی»، روش‎ها و مدل‎های روان‎شناختی، ش۲۳، بهار، ص۵۷−۸2.
30. قمى، على بن ابراهیم‏ (۱۴۰۴ق‏)، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، چ3، قم: دارالکتاب.
31. قنبرپور، زهرا؛ مهناز علیزاده بنیسی و فاطمه سادات نجم‎الهدی (1394)، «تحلیل موضوعی شخصیت سالم از منظر قرآن و مقایسه آن با دیدگاه‎های روان‎شناسی»، کنفرانس بین‎المللی رویکردهای نوین در علوم انسانی.
32. کاویانی، محمد (۱۳۹۵)، روان‎شناسی در قرآن؛ مفاهیم و آموزه‎ها، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
33. کلینی، محمدبن‎یعقوب (۱۴۰۷ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
34. مجلسى، محمد باقر بن محمدتقى‏ (1403 ق)، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
35. محمدى ری‎شهری، محمد (۱۳۸۷)، انسان‎شناسى از منظر قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا شیخى، قم: دارالحدیث.
36. مرعشی، سیدعلی (۱۴۰۰)، درس‎نامه روان‎شناسی اسلامی، اهواز: معتبر.
37. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۳)، انسان‎شناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
38. مصطفوى، حسن (۱۳۶۰)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
39. مطهری، مرتضی (۱۳۹۰)، انسان در قرآن، تهران: صدرا.
40. مطهری، مرتضی (۱۳۹۲)، انسان‎شناسی قرآن، تهران: صدرا.
41. نجاتی، محمد عثمان (1367)، قرآن و روان‎شناسی، ترجمه عباس عرب، مشهد: آستان قدس رضوی.
42. یالوم، اروین (۱۳۹۹)، روان‎درمانی اگزیستانسیال، ترجمه سپیده حبیب، چ14، تهران: نشر نی.
43. Hsieh, Hsiu−fang, Shannon, Sarah E. (2005), "Three Approaches to Qualitative Content Analysis", Qual Health Res, vol. 15: 1277−1288.
44. Mariette Bengtsson (2016), "How to plan and perform a qualitative study using content analysis", NursingPlus Open, vol. 2: 8−14
45. Popper, k. (1963), "Conjectures and refutations", New York: Basic Books.
46. Rescorla, R. A. (1988), "Pavlovian conditioning: It's not what to think. American psychologist", 43. 151−160.
47. Yan Zhang. Barbara M. Wildemuth,(2005), "Qualitative Analysis of Content", Human Brain Mapping 30 (7): 2197−2206.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار