مرور نظام‎مند و متاسنتز مطالعات مربوط به چرایی مکتب روان‎شناسی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی مؤسسه آموزش عالی شاندیز

2 گروه روان‌شناسی مؤسسه آموزش عالی شاندیز، استادیار، دکترای تخصصی

3 گروه خانواده پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، استادیار، دکترای تخصصی

چکیده

مسلمانان همخوان با زمینه‎های اعتقادی−فرهنگی، خدمات روان‎شناختی ویژه‎‎ای را طلب می‎کنند؛ همچنین تفاوت مبانی اسلامی با مبانی روان‎شناسی لزوم تأسیس «مکتب‎ روان‎شناسی‎ اسلامی» را قطعی می‎کند. بررسی چرایی مکتب به تسهیل نقد و بررسی با یکپارچه شدن ضرورت‎ها، مشخص شدن جهتِ حرکت و نیز انصراف یا اطمینان علاقه‌مندان از ادامۀ این مسیر کمک می‎کند؛ همچنین کثرتِ داده‎ها در این موضوع، پژوهشی با روش مرور نظام‎مند و متاسنتز را ضروری می‎سازد. «مرور نظام‎مند» روش قاعده‎مندی برای یافتن همۀ اطلاعات موجود در یک موضوع خاص می‌باشد. «متاسنتز» روشی است که با تلفیقِ نتایجِ پژوهش‎های کیفی، تفاوت‎ها و شباهت‎های آنها با هم مقایسه می‎شود. نتیجۀ مرور نظام‎مند این پژوهش شناساییِ 37 نشریه و 33 استاد بود که از بررسی آرشیو و آثار ایشان 60 کتاب، 700مقاله، 18میزگرد استخراج شد؛ پس از حذف اسناد نامرتبط؛ 3کتاب، 14مقاله، 7مصاحبه و 14میزگرد با روش فراترکیب؛ تلخیص، کدگذاری، دسته‎بندی، یکپارچه‎سازی و بازنویسی شد. نتایج پژوهش نشان داد که به چرایی دو دسته پاسخ داده شده است: «کاستی‎های روان‎شناسی» و «درونداشت‎های مکتب‎روان‎شناسی‎اسلامی». کاستی‎های روان‎شناسی در شش‎ سرفصلِ «وجود سوگیری»، «خطای مبانی»، «ناسازگاریِ فرهنگی اعتقادی»، «محدودیت و انحصارِ روشمندی»، «ناکارآمدی»، «ارزش‎مداری» قرار می‎گیرد. درونداشت‎ها نیز در پنج سرفصلِ «فرصت‎های روان‎شناسی موجود»، «وجود معارف روان‎شناختی دینی»، «لزوم تحقق رویکرد جامع و واحد»، «جامعه‎سازی اسلامی» و «منافع بومی‎سازی» است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Systematic Research and Meta-Synthesis of Studies on the Why of Islamic Psychology School

نویسندگان [English]

  • Amin Tarahomiasl 1
  • Seyed Iman Ghotb 2
  • Mohamadreza Salarifar 3
1 Master of General Psychology, Shandiz Institute of Higher Education, tarahomiasl
2 Department of Psychology, Shandiz Institute of Higher Education
3 Field and University Research Institute
چکیده [English]

Muslims with cultural-belief backgrounds demand special psychological services; moreover, the different between Islamic fundamentals and psychology fundamentals needs to establish a school called "Islamic psychology". Studying the why of a school helps facilitate the criticism with the integration of the essentials, determine the direction of movement, and withdraw or make sure of continuing the path. In addition, a systematic research and meta-synthesis of studies is necessary because of the large amount of information in this field. "Systematic research" is a logical method to find all information in a specific field. "Meta-synthesis" is a method by which the differences and similarities of qualitative researches can be compared with combining their findings. In the stage of the systematic research, 37 journals and 33 masters were identified that after reviewing their works, 60 books, 700 papers, and 18 meetings were extracted. In the stage of meta-synthesis, after deleting unrelated documents, 3 books, 14 papers, 7 interviews, and 14 meetings were summarized, coded, categorized, integrated, and rewritten. According to the results, there are two answers for the why of Islamic psychology school: "the shortages of psychology" and "the contents of Islamic psychology school". The shortages of psychology are placed in six headings: bias, error of foundations, cultural-belief incompatibility, methodology limitation, inefficiency, and value-centeredness. The contents are also placed in five headings: available psychological opportunities, religious psychological knowledge, the need to realize a comprehensive and unique approach, Islamic socialization, and benefits of localization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic psychology
  • school
  • systematic research
  • meta-synthesis
  • psychological studies with an Islamic approach

مراجع

1. احمدی، علی‎اصغر (1362)، فطرت بنیان روان‎شناسی اسلامی، چ1، تهران: امیرکبیر.
2. آذربایجانی، مسعود (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
3. آذربایجانی، مسعود (1389)، «افق روشن روان‎شناسی اسلامی»، فرهنگ پویا، ش16، ص55−62.
4. آذربایجانی، مسعود (1391)، «کاستی‎های دانش روان‎شناسی در ایران»، راهبرد فرهنگ، ش19، ص7−26.
5. اعتمادی‌نیا، مجتبی و احسان احمدی (1395)، روان‎شناسی با رویکرد اسلامی به جای روان‎شناسی‎اسلامی، تهران: کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اجتماعی.
6. بهرامی، هادی (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
7. پسندیده، عباس (1394)، «روان‎شناسی اسلامی؛ اسلامیزه کردن روان‎شناسی یا تئوریزه کردن معارف اسلامی»، دوفصلنامه علمی ترویجی پژوهشنامه روان‎شناسی اسلامی، ش1، ص3−8.
8. جلالی، رستم و بهنام خالدی‎پاوه (1394)، متاسنتز: روش‎ها و فنون، چ1، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.
9. جلالی‎تهرانی، سیدمحمدمحسن (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
10. حسینی، سیدابوالقاسم (1382)، «زیربناهای نظری روان‎شناسی اسلامی، تاریخچه راه دستیاب»، فصلنامه اصول بهداشت روان، ش17و 18، ص1−13.
11. حسینی، سیدابوالقاسم (1379)، «بررسی مکتب روان‎شناسی به‎عنوان مکتب روان‎شناسی واقع‌بینانه، معیار و هماهنگ‎کننده و لزوم آشنایی دانشجویان با آن»، فصلنامه اصول بهداشت روان، ش5 و 6، ص1−10.
12. خلیلی، شیوا (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
13. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1369)، مکاتب روان‎شناسی و نقد آن، 2ج، تهران: سمت.
14. دلیا، زینب (1383)، «روان‎شناسی و دین: ضرورت رویکردی جدید»، فصلنامه نقد و نظر، ترجمه مهدی شیری، س9، ش3 و 4، ص47−66.
15. رفقی‎عیسی، محمد (1385)، «به سوی اسلامی‎سازی روان‎شناسی»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ترجمه نجیب‌الله نوری، س12، ش48، ص77−108.
16. سرندی، پرویز (1374)، «مواردی چند از وجوه افتراق بین روان‎شناسی‎اسلامی و روان‎شناسی غربی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش156 و 157، ص93−122.
17. شولتس، دوان (1379)، نظریه‎های شخصت، ترجمه یوسف کریمی و همکاران، تهران: نشر باران.
18. عانی، نزار (1390)، کتاب‎شناسی توصیفی تحلیلی اسلام و روان‎شناسی، ترجمه و اضافات بهروز رفیعی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. غباری‎بناب، باقر (1389)، «ضرورت و چالش‎های اساسی در بومی‎سازی روان‎شناسی در کشور جمهوری اسلامی ایران»، نقدنامه روان‎شناسی، ش1، ص103−109.
20. غروی، سیدمحمد (1366)، «پاسخ به چند سؤال پیرامون روان‎شناسی و روان‎شناسی اسلامی1»، فصلنامه نور علم، دوره2، ش11، ص52−61.
21. غروی، سیدمحمد (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
22. غروی، سیدمحمد (1367)، «پاسخ به چند سؤال پیرامون روان‎شناسی و روان‎شناسی اسلامی2»، فصلنامه نور علم، دوره2، ش11، ص60−73.
23. غروی، سیدمحمد (1374)، «روشمندی و شرایط تحقیق در روان‎شناسی و خلأهای موجود در تدوین روان‎شناسی ‎اسلامی»، ماهنامه معرفت، ش15، ص84ـ89.
24. غروی، سیدمحمد (1380)، «بحثی پیرامون روان‎شناسی اسلامی»، ماهنامه معرفت، ص50.
25. غروی، سیدمحمد (1386)، «مصاحبه نشریه روان‎شناسی با استاد غروی»، روان‎شناسی و دین، پیش شماره، ص9−28.
26. غروی، سیدمحمد و مسعود آذربایجانی (1385)، «مناسبات روان‎شناسی و علوم اسلامی»، فصلنامه پژوهش و حوزه، دوره7، ش25، ص185−212.
27. فتحی‎آشتیانی، علی (1385)، برنامه نقد و نظر با موضوع روان‎شناسی اسلامی، پخش شده در رادیو معارف جمهوری اسلامی ایران، بازنشر شده: مؤسسه نرم‌افزاری کوثر نمایندگی پخش محصولات رادیو معارف، قم.
28. فرقانی، مرتضی؛ نجیب‌الله نوری، علیرضا شیخ‌شعاعی، سیدمحمد غروی، مسعود آذربایجانی (1396)، نگاهی به روان‎شناسی اسلامی، چ4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
29. کاویانی، محمد (1397)، «دورنمایی از روان‎شناسی‎اسلامی به‎عنوان یک مکتب»، دوفصلنامه علمی پژوهشی روان‎شناسی، س12، ش23، ص1−30.
30. کلانتری، مهرداد؛ سیداحمد احمدی و حسنعلی بختیارنصرآبادی (1383)، «ضرورت طرح اندیشه اسلامی در روان‎شناسی»، دوفصلنامه پژوهش‎های روان‌شناختی، ش4.
31. لطفی، حمید (1380)، «روان‎شناسی اسلامی: آیا امکان‌پذیر است؟»، فصلنامه روش‎شناسی علوم انسانی، ش29، ص5−35.
32. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراب العربی.
33. مصباح، علی و علی ابوترابی (1398)، «ضرورت تأسیس روان‎شناسی واحد در چارچوب رویکرد اسلامی»، روان‎شناسی و دین، س12، ش1، ص55−72.
34. منصور، محمد (1378)، روان‎شناسی ژنتیک: تحول روانی از تولد تا پیری، تهران:سمت.
35. نجاتی، محمدعثمان (1385)، «روش و مراحل پایه‌گذاری روان‎شناسی براساس اسلام»، فصلنامه پژوهش و حوزه، ترجمه نجیب‎الله نوری، س7، ش25، ص137−168.
36. وولف، دیوید (1386)، روان‎شناسی دین، ترجمه محمد دهقانی، تهران: رشد.
37. هیلگارد و همکاران (1367)، زمینه روان‎شناسی، ترجمه محمدتقی براهنی، تهران: رشد.
38. یعقوب، سلما (1383)، «به سوی روان‎شناسی اسلامی»، فصلنامه نقد و نظر، ترجمه مبین صالحی، س9، ش3 و4، ص121−139.
39. Aveyard, Helen (2010), Doing a Literature Review in Health and Social Care: A Practical Guide, Open University Press, p.184.
40. Botterill, G. (1999), Philosophy of Psychology, Cambridge.
41. Bunge, M, et al, (1987), philosophy of psychology, Springer−Verlag, New York.
42. Bunge, Mario & Ruben Ardila (1987), Philosophy of Psychology, USA, Spring−Verlag.
43. Davies, P. (1983), God & New Physics, New York: Simon & Schuster.
44. Noblit GW and Hare RD (1988), Meta−ethnography, synthesizing qualitative studies, Qualitative Research Methods, volume 1.1 SAGE: London.
45. Paterson. B., thorne, S., Canam, C., Jillings, C. (2001), Metastudy of Qualitative Health Research, SAGE Publications: Thousand Oaks, California.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار