تحلیل‎ روان‎شناختی آیات قرآن به‎مَثابه یکی از مؤلفه‎های مکتب ادبی (معاصر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (نویسنده مسئول)

2 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

3 پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

امین‎الخولی با تأثیرپذیری از محمدعبده و طه‎حسین «مکتب ادبی در تفسیر قرآن» را در مصر بنیاد نهاد. این مکتب بر مؤلفه‎هایی تکیه دارد که یکی از آنها «تفسیر روان‎شناختی» است که مُلهَم از ادبای متقدم چون جاحظ و مبتنی بر رابطه‎ای می‌باشد که میان تفسیر ادبی و روان‎شناسی وجود دارد. هدف این پژوهش عبارت از تعیینِ «گونه»، «کمیت» و «کیفیتِ» آن مؤلفه است. پژوهش حاضر با استفاده از تحلیل‎محتوا به این نتیجه رسید که: 1. امروزه مؤلفه روان‌شناختیِ حاضر در تفسیر قرآن، بسیار گسترده‌تر از دیدگاه امین الخولی است؛ 2. دیدگاه ایشان ناظر به گونۀ استخدامیِ ‎دوراندیشانۀ تفسیر علمی است؛ 3. تفسیر علمی (روان‌شناختی) در فضای علمیِ کنونی دارای هفت سطح است؛ 4. دیدگاه امین الخولی ناظر به سطح اول است و به فضای نزول، تجزیه و ترکیب آیات روان‌شناختی اشاره دارد و به بقیه سطوح اشاره‌ای نمی‌کند؛ 5. این سطح با توجه به شأن نزول، زمینه پیوند میان علم‎النفس و علم‎الاجتماع را در این مکتب هموار می‎سازد؛ 6. این نظریه با وجود اینکه محدود به سطح اول از سطوح هفت‌گانه است، ولی امتیازهای تربیتی و آسیب‎های روشی خود را دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Psychological Analysis of Quranic Verses as One of the Components of the Literary School (Contemporary)

نویسندگان [English]

  • Seyed Mahmoud Tayeb Husseini 1
  • Mohammad Kavyani 2
  • Seyed Ebrahim Mortazavi 3
1 Associate Professor, Research Institute of Hawzah and University, Corresponding Author
2 Associate Professor , Institute of Hawzah and University
3 Researcher of Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

Influenced by Mohammad Abdoh and Taha Hussein, Amin al-Khouli founded the "Literary School of Quranic Interpretation" in Egypt. This school relies on components, one of which is "psychological interpretation", which is inspired by early literature such as Jahez and is based on the relationship between literary interpretation and psychology. The purpose of this study is to determine the "kind", "quantity" and "quality" of that component. By applying content analysis the current study concluded that: (1) now, the psychological component of the interpretation of the Quran is much broader than the view of Amin al-Khouli; (2) his view observes the far-sighted employment of scientific interpretation; (3) scientific (psychological) interpretation in the current scientific environment has seven levels; (4) Amin al-Khouli's view refers to the first level and refers to the atmosphere of revelation, analysis and composition of psychological verses and does not refer to other levels; (5) this level, considering the dignity of revelation, paves the way for the connection between psychology and sociology in this school; and (6) although this theory is limited to the first level of the seven levels, but it has its educational advantages and methodological disadvantages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic research
  • literary school
  • Amin al-Khouli
  • psychological analysis
  • Quranic psychology
  • psychological interpretation

مراجع

  1. * قرآن مجید (1383)، ترجمه حسین انصاریان، قم: اسوه.

    1. ابوالفتوح‎رازی، حسین‌بن‌علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

    1. 2.  ابوحیان اندلسی، محمد‌بن‌یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
    2. 3.  ابوزهره، محمد (1418ق)، المعجزة ‎الکبری القرآن، القاهره: دارالفکرالعربی.

    4. اسعدی، محمد و همکاران (1392)، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.

    1. 5.  بروجردی، سیدمحمدابراهیم (1366)، تفسیر جامع، تهران: صدر.
    2. 6.  بنت‎الشاطی، عایشه عبدالرحمن (1390)، تفسیر بیانی، ترجمه سیدمحمود طیب‎حسینی، قم: دانشکده اصول دین.
    3. 7.  بنت‎الشاطی، عایشه عبدالرحمن (بی‎تا)، التفسیر البیانی للقرآن الکریم، بی‎جا: دارالمعارف.
    4. 8.  ثعلبی، احمدبن‌ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    5. 9.  جاحظ، عمروبن‎بحر (1424ق)، الحیوان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    6. 10.  چاوشی، حسین (1381)، بلاغت از دیدگاه روان‎شناسی، قم: خوشرو.
    7. 11.  حافظ‎نیا، محمدرضا (1377)، مقدمه‎ای بر روش‎تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.

    12. حسین، طه (2012م)، فی الصیف، قاهره: موسسۀ هنداوی للتعلیم و الثقافۀ..

    1. 13.  حکیمی، محمدرضا (1385)، ادبیات و تعهد در اسلام، بی‎جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    2. 14.  خلف‎الله، محمد احمد (1999م)، الفن القصصی فی القرآن الکریم، عرض و تحلیل: خلیل عبدالکریم، لندن، بیروت و القاهره: سینا للنشر و الانتشار العربی.

    15. الخولی، امین (1961م)، مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب (مجموعه مقالات)، بیروت: دار المعرفة.

    1. 16.  الخولی، امین (1982م)، التفسیر؛ نشأته، تدرجه، تطوره، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
    2. 17.  الخولی، امین (1987م)، من هدی القرآن فی ‎رمضان، مصر، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتب.
    3. 18.  الخولی، امین (1995م)، من هدی القرآن فی‎القادة...الرسل، بی‎جا: دارالمعرفة.
    4. 19.  الخولی، امین (2008م)، المجددون فی الاسلام، قاهره: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب.

    20. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1380)، جاحظ، تهران: طرح نو.

    1. 21.  رشیدرضا، محمد (1990م)، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر المنار)، قاهره: الهیئة المصریۀ العامة للکتاب.

    22. زرین‎کوب، عبدالحسین (1373)، نقد ادبی، جستجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقادی با بررسی در تاریخ نقد و نقادان، تهران: انتشارات امیرکبیر.

    1. 23.  زمخشری، محمودبن‎عمر(1389)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ترجمه: مسعود انصاری، تهران: ققنوس.
    2. 24.  سهرابی، فرامرز (1396)، «هوش معنوی از منظر قرآن و روایات»، فصلنامه معارف قرآنی، دوره 8، ش30، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، ص29-56.
    3. 25.  شجاعی، محمدصادق (1383)، توکل راهی به سوی حرمت و سلامت روان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    4. 26.  شجاعی، محمدصادق (1393)، ساختار شخصیت از دیدگاه اسلام در رویکرد صفات، رساله دکتری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    5. 27.  شجاعی، محمدصادق(1397)، روان‎شناسی در قرآن و حدیث، زیرنظر سیدمحمد غروی‎راد، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    6. 28.  شکر، عبدالعلی (1389)، وجود رابط و مستقل در حکمت متعالیه، قم: بوستان کتاب.
    7. 29.  صاوی‎الجوینی، مصطفی (1387)، شیوه‎های تفسیر قرآن کریم، ترجمه موسی دانش و حبیب روحانی، مشهد: بنیاد پژوهش‎های آستان قدس رضوی.
    8. 30.  صدقۀ، ابراهیم (2011م)، النص الادبی فی التراث النقدی و البلاغی، بی‎جا: عالم الکتب الحدیث.
    9. 31.  طباطبایی، سیدمحمد‎حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    10. 32.  طیب‎حسینی، سیدمحمود (1387)، «امین خولی و مؤلفه‎های تفسیر ادبی»، مشکاة، ش99.
    11. 33.  عبدی، حمزه و همکاران (1394)، «طراحی الگوی تنظیم رغبت براساس آموزه زهد اسلامی و تأثیر آن بر کاهش اضطراب»، مجله مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ش17، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    12. 34.  غیاثی، محمدتقی (1382)، نقد روان‎شناختی متن ادبی، تهران: نگاه.
    13. 35.  فخر رازی، محمدبن‎عمر (1420ق)، مفاتیح‎الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    14. 36.  قطب، سیدمحمد (1390)، اصول و شیوه های نقد ادبی، ترجمه محمد باهر، تهران: خانه کتاب.
    15. 37.  قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1367)، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب.
    16. 38.  کاویانی و عبدلی (1398)، «نقشه راه برای داشتن علوم انسانی قرآن بنیان (مطالعه موردی علوم اجتماعی)»، مجموعه مقالات دومین همایش «علوم انسانی قرآن بنیان، لوازم، روش‌ها، شاخص‌ها»، تهران، دانشگاه علام طباطبایی.
    17. 39.  کاویانی، محمد (1377)، «جایگاه مفهومی ایمن در روان‌شناسی اسلامی»، مجله روششناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، ش16−17، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    18. 40.  کاویانی، محمد (1392)، «رویکردی جامع به انگیزش از دیدگاه قرآن»، مجله مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ش13، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    19. 41.  کاویانی، محمد (1397)، «دورنمایی از روان‌شناسی اسلامی به‌عنوان یک مکتب»، مجله مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ش23، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    20. 42.  کاویانی، محمد (1400)، روان‌شناسی و تبلیغات، با تأکید بر تبلیغ دینی، چ8، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    21. 43.  کلینی، محمدبن‎یعقوب (1401ق)، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، بیروت: دارالتعارف.

    44. گال، مردیت و همکاران (1383)، روش‎های تحقیق کمّی و کیفی در علوم‎تربیتی و روش‎شناسی، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران، تهران: سمت.

    45. گرین، ویلفرد و لی‎مورگان، ارل لِیبِر و ولینگهم، جان (1391)، مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.

    1. 46.  مجلسی، محمدباقر (1386ق)، بحارالانوار، مصحح: محمدباقر بهبودی، المطبعة الاسلامیة.
    2. 47.  مدرسی، سیدمحمدتقی (1377)، تفسیر هدایت، ترجمه گروهی از مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی آستان قدس رضوی.
    3. 48.  مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم (1389)، دایرةالمعارف قرآن کریم، ج8، قم: بوستان کتاب.
    4. 49.  مرویان‎حسینی، سیدمحمود و ابوذر حسینی (1392)، «بررسی اعجاز روان‎شناختی قرآن»، فصلنامه قرآن و علم، ش13.
    5. 50.  میردریکوندی، رحیم (1390)، عقل دینی و هوش روان‌شناختی، قم: مؤسسه آموزشی−پژوهشی امام خمینیe.
    6. 51.  نکری، قاضی عبد الرب النبی (1421ق)، دستور العلماء او جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، تحقیق: حسن هانی فحص، لبنان و بیروت: دار الکتب العلمیه.
    7. 52.  نوری، نجیب‌الله (1387)، «بررسی پایه‌های روان‌شناختی و نشانگان صبر در قرآن»، مجله روانشناسی و دین، ش4، قم: مؤسسه آموزشی−پژوهشی امام خمینیe.

    53. ویلانت، رتراود (1383)، «جریان‌شناسی تفاسیر قرآن در دوره معاصر»، ترجمه مهرداد عباسی، آینه پژوهش، ش86.

    54. هاشمی، جمال (1390)، اسطورهشناسی مینوی (تحلیل داستان‌های دینی از دیدگاه علمی، فلسفی، عرفانی و روان‎شناسی)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر حریر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار